Initial Πέρδικες Ορεινή

Kολχικός Φασιανός

Kολχικός Φασιανός II     Οικολογία του κολχικού φασιανού (Phasianus colchicus colchicus) στο παρανέστιο δάσος Κοτζά Ορμάν

Ο φασιανός είναι ένα εντυπωσιακό και μεγαλοπρεπές πουλί, που παραδοσιακά, αποτελεί προσφιλές θήραμα για τον άνθρωπο.

Ο Φασιανός (Phasianus) είναι γένος πτηνών που ανήκει στην οικογένεια Φασιανίδες και στην τάξη Ορνιθόμορφα. Υπάρχουν περίπου 25 είδη, με καταγωγή από την Ασία. Σήμερα, με την ανθρώπινη παρέμβαση, το πτηνό έχει εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο. Εκτρέφεται σε ειδικά εκτροφεία, στα οποία ζει σε ημιάγρια κατάσταση, σε περιφραγμένες περιοχές με θάμνους. Tο πτηνό ήταν γνωστό από τα αρχαιότατα χρόνια, καθώς θεωρούνταν εκλεκτό κυνήγι. Σύμφωνα με τη Μυθολογία, οι Αργοναύτες έφεραν στην Ευρώπη το φασιανό τον κοινό (Phasianus colchicus). Μάλιστα, το όνομά του το οφείλει στον ποταμό Φάσι στην Κολχίδα, όπου φέρονται να τον συνάντησαν για πρώτη φορά. Το υποείδος που είναι ιστορικά συνδεδεμένο με την Ελλάδα, είναι ο κολχικός φασιανός (Phasianus colchicus colchicus ), το οποίο μορφολογικά ξεχωρίζει από την απουσία λευκού "δακτυλιδιού" στο λαιμό. Ευρήματα ανασκαφών αποδεικνύουν ότι το υποείδος αποτελεί θήραμα για τον άνθρωπο στα Βαλκάνια από την προϊστορική περίοδο. Σε συγγράμματα αρχαίων Ελλήνων επίσης, αναφέρεται ότι οι κολχικοί φασιανοί αφθονούσαν στις εκβολές των ποταμών.

Τον 19ο αιώνα πληθυσμοί υπήρχαν στην Αττική, Εύβοια, Ακαρνανία και έως τη δεκαετία του 1940 σε περιοχές της Θεσσαλίας και Μακεδονίας. Η απουσία ή η ελλιπής διαχείριση των πληθυσμών του κολχικού φασιανού και των ενδιαιτημάτων του είχε ως αποτέλεσμα το υποείδος σήμερα να έχει περιοριστεί στο Δέλτα του Νέστου, αποτελώντας έναν από τους λίγους εναπομείναντες και απειλούμενους πληθυσμούς παγκοσμίως.

Η διατήρηση του κολχικού φασιανού και η ανάδειξη της κοινωνικοοικονομικής του σημασίας αποτελεί ενέργεια ύψιστης προτεραιότητας. Η Κυνηγετική Ομοσπονδία Μακεδονίας & Θράκης, σε συνεργασία με τη Δασική Υπηρεσία, εργάζεται συστηματικά για την αύξηση του υπάρχοντος πληθυσμού στο Δέλτα Νέστου και την εγκατάσταση νέων πληθυσμών σε κατάλληλες περιοχές.

Το μήκος του αρσενικού Φασιανού φθάνει τα 80 εκατοστά περίπου και έχει χαλκόχρωμο φτέρωμα, με μαύρες ραβδώσεις.Ο Φασιανός χαρακτηρίζεται από έντονο φυλετικό διμορφισμό καθώς ο θηλυκός φασιανός είναι μικρότερος σε μέγεθος από τον αρσενικό και δεν έχει εντυπωσιακά χρώματα. Η ουρά του είναι πολύ μακριά και φθάνει περίπου τα 40 εκατοστά. Τα φτερά σε αυτήν έχουν χρώμα κοκκινωπό και κίτρινο, με μαύρα στίγματα. Στο κεφάλι έχει πράσινα φτερά και στο λαιμό μια λευκή ταινία.Χαρακτηριστική είναι επίσης η βραχνή φωνή του.Ο Φασιανός είναι κυρίως εδαφόβιο ζώο,απαντά σε ανοιχτά δάση,σε άλση,σε συστάδες δέντρων,θαμνώδεις εκτάσεις και αγρούς.Είναι κυρίως σποροφάγος.Ο κοινός Φασιανός πετάει με πολύ ισχυρά φτεροκοπήματα,αλλά σπάνια φτάνει πολύ ψηλά,αλλά όταν απειλείται προτιμά να κρυφτεί παρά να πετάξει.

Ο αρσενικός Φασιανός συγκροτεί ένα χαρέμι από τρία θηλυκά. Τα αρσενικά αναπαράγονται μέχρι τον θάνατό τους. Ο θηλυκός φασιανός γεννά περίπου 60 αυγά και η επώαση διαρκεί 24 μέρες. Οι νεοσσοί μπορούν αμέσως να ακολουθήσουν τη μητέρα τους στην αναζήτηση τροφής. Εντός δύο μηνών γίνονται και ικανά να πετάξουν.

Εδώ και έναν αιώνα περίπου το «ευτυχιόμετρο» δείχνει ότι οι Έλληνες πάσχουν από «φασιανίαση». Η ενδεδειγμένη θεραπευτική αγωγή δεν έχει ακόμα εφαρμοστεί. Αυτή συνίσταται σε ολοκληρωμένα προγράμματα αύξησης και εγκατάστασης πληθυσμών, με: 1) έργα βελτίωσης του ενδιαιτήματος, 2) σύλληψη και μεταφορά άγριων κολχικών φασιανών και 3) την εφαρμογή κατάλληλου συστήματος κυνηγετικής κάρπωσης.

Η ευτυχία του ανθρώπου επηρεάζεται από τις συνθήκες που επικρατούν στους επιμέρους τομείς της ζωής του. Για τους κυνηγούς ένας τομέας είναι η θήρα και ένα θήραμα το οποίο κάνει πλούσια τη θήρα είναι ο φασιανός. Οι πληθυσμοί όμως του κολχικού φασιανού (Phasianus colchicus colchicus) μειώθηκαν και η θήρα του απαγορεύτηκε στην Ελλάδα από το πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα. Προφανώς, μαζί με τους πληθυσμούς του φασιανού μειώθηκε και η «κυνηγετική ευτυχία» των φασιανοκυνηγών. Άραγε, εάν υπήρχε ένα όργανο μέτρησης της ευτυχίας - το «ευτυχιόμετρο» -και εφαρμόζονταν στους κυνηγούς της εποχής εκείνης, θα έδειχνε κάμποσους βαθμούς πιο κάτω; Μια ένδειξη για αυτό είναι η ίδρυση της Εταιρείας Προστασίας και Αναπαραγωγής Θηραμάτων από τους κυνηγούς της Θεσσαλονίκης τη δεκαετία του 1930. Μία από τις πρώτες ενέργειες της εταιρείας αυτής ήταν η εισαγωγή 600 φασιανών από την Ουγγαρία με σκοπό την εγκατάσταση πληθυσμού.

Ανεξάρτητα με το αν η ενέργεια αυτή κρίνεται σωστή ή λανθασμένη, δείχνει ότι ο φασιανός ήταν σημαντικός για τους κυνηγούς, διότι:

1) σύμφωνα με μαρτυρίες υπήρχε αφθονία στα λοιπά θηράματα, όπως η πεδινή πέρδικα, και

2) την εποχή εκείνη η εισαγωγή και απελευθέρωση θηράματος θα ακούγονταν περίεργα, οπότε έκδηλες θα ήταν μάλλον οι αντιρρήσεις και αποδοκιμασίες κάποιων.

Συμπερασματικά, η ευτυχία των κυνηγών ασθένησε και αιτία ήταν η... «φασιανίαση».
Η «φασιανίαση» επομένως είναι ασθένεια του ανθρώπου η! οποία οφείλεται στην έλλειψη φασιανών και προσβάλλει τους! κυνηγούς και όσους αγαπούν την ύπαιθρο. Η ανοσία είναι σίγουρη σε όσους:

1) αρέσουν οι τέσσερις τοίχοι και τα «δάση» με κεραίες

2) νομίζουν ότι με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή θα καλύψουν τις ψυχοπνευματικές ανάγκες των παιδιών τους, και

3) νομίζουν ότι είναι κυνηγοί πυροβολώντας φασιανούς με συμπεριφορά κότας,

3) Η «φασιανίαση» παραμένει αθεράπευτη μέχρι και σήμερα (Χάρτης). Η θεραπευτική αγωγή των απελευθερώσεων, αν και εφαρμόζεται συνεχώς εδώ και μισό αιώνα, δεν είχε αποτέλεσμα. Έτσι έρχονται στο νου τα λόγια του Σοφοκλή: «...η γνώση είναι το πιο σπουδαίο κομμάτι της ευτυχίας...».

Γιατί άραγε; Προφανώς διότι ο κάτοχος της γνώσης είναι πιθανότερο να κάνει σωστές επιλογές οι οποίες θα τον οδηγήσουν στην ευτυχία. Ποια είναι η γνώση λοιπόν με την οποία θα γίνουν σωστές επιλογές στη διαχείριση του φασιανού και επομένως οι κυνηγοί ευτυχέστεροι; Η απάντηση δίνεται στη συνέχεια.

1-Ερώτηση: Πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι για την εγκατάσταση πληθυσμών φασιανού στην Ελλάδα;
Απ.: Πρέπει, διότι με την απαρχή του 21 ου αιώνα σκοπός της Αγροτικής Πολιτικής της Ε.Ε. είναι η ολοκληρωμένη διαχείριση της γης. Δεν δίνεται πλέον βαρύτητα μόνο στην παραγωγή γεωργικών προϊόντων, στα οποία η Ε.Ε. είναι αυτάρκης, αλλά και στην παραγωγή νερού, αναψυχής και θήρας. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι το Υπουργείο Γεωργίας μετονομάστηκε σε Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων. Κάτω από αυτό το πλαίσιο η μεγάλη κοινωνική ομάδα των κυνηγών πρέπει στιβαρά να δηλώσει τις θέσεις και απαιτήσεις της. Καλές είναι οι ντομάτες, το σιτάρι και το γάλα αλλά θέλουμε και φασιανούς. Για να ακουστεί η πρόταση των κυνηγών χρειάζεται συμμετοχή στα κέντρα λήψης των αποφάσεων και επιστημονική τεκμηρίωση. Με αυτά τα όπλα ο Οργανισμός Διατήρησης του Θηράματος (Game Conservacy) της Βρετανίας έχει επιτύχει την επιδότηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων τα οποία ωφελούν το μικρό θήραμα.

2- Ερώτηση: Εγκατάσταση πληθυσμών κολχικού ή υβριδίου (κυνηγετικού) φασιανού; Απ.: Και βέβαια κολχικού, διότι:
Αποτελεί φυσική κληρονομιά του τόπου μας. Διατηρεί την πολιτιστική αξία της θήρας (βλέπε Παν-Θήρα 3:208-209). Αναμένεται να είναι ικανότερος στην εγκατάσταση του πληθυσμού. Είναι ταχύτερος από τον κυνηγετικό οπότε προσφέρει πιο αθλητικό κυνήγι.

3-Ερώτηση: Γιατί εξαφανίστηκε ο κολχικός φασιανός από τις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας;
Απ.: Ο φασιανός δεν είναι δεινόσαυρος για να εξαφανιστεί λόγω κλιματικών αλλαγών. Αντίθετα, έχει βρεθεί ότι ο φασιανός έχει προσαρμοστεί να ζει στις γεωργικές περιοχές, όχι όμως όταν εφαρμόζεται εντατική γεωργία και βόσκηση. Ένα μέρος του προβλήματος επομένως έγκειται στην υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Δεν είναι τυχαίο ότι η εξαφάνιση του φασιανού από τα καλύτερα ενδιαιτήματα του στην Ελλάδα έγινε αμέσως μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Η κατακόρυφη αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού ήταν ίσως το έναυσμα ή διαφορετικά μια από τις αιτίες για την αποξήρανση πολλών υγροτόπων και την ολοκληρωτική σχεδόν απόδοση παραλίμνιων και παραποτάμιων εκτάσεων για γεωργική και κτηνοτροφική εκμετάλλευση. Την ίδια περίοδο τα κυνηγετικά όπλα βελτιώθηκαν και σύμφωνα με τον Αναστ. Στεφάνου (1926, Διευθυντή Δασών Θράκης) η κυνηγετική πίεση η οποία ασκούνταν στον φασιανό ήταν υψηλή. Ο συνδυασμός λοιπόν της υποβάθμισης του ενδιαιτήματος και της μη εφαρμογής κάποιου συστήματος κάρπωσης οδήγησαν στην εξαφάνιση ή μείωση των πληθυσμών του φασιανού.

4- Ερώτηση: Ποιο είναι το καθεστώς των πληθυσμών του κολχικού φασιανού σήμερα;
Απ.: Ο κολχικός φασιανός διατηρεί μικρούς και απομονωμένους πληθυσμούς στην Aρμενία, Γεωργία, Βουλγαρία και Ελλάδα, συνεπώς σύμφωνα με τα κριτήρια της ΙΙΤΟΝ 2001) κατατάσσεται στην κατηγορία των τρωτών σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε εθνικό επίπεδο, τα 100 άτομα που μετρήθηκαν το 2003 στο Δ. Νέστου δείχνουν ότι ο φασιανός είναι άμεσα κινδυνεύον, ένα σκαλοπάτι δηλαδή πριν την εξαφάνιση.

5- Ερώτηση: Ποιες είναι οι κύριες απειλές για τον κολχικό φασιανό σήμερα στο Λ. Νέστου;
Απ.: Η υποβάθμιση του ενδιαιτήματος του κυρίως λόγω της έλλειψης διακένων (πύκνωση θάμνων) και της υπερβόσκησης. Μια δεύτερη απειλή, ίσως χειρότερη, είναι η αιμομιξία.

6-Ερώτηση: Ποιες είναι οι θετικές δράσεις που εφαρμόζονταν τα τελευταία έτη για τον κολχικό φασιανό στο Δ. Νέστου;
Απ.: Η διατήρηση των περιφράξεων οι οποίες κατασκευάστηκαν τις δύο προηγούμενες δεκαετίες από τη Δασική Υπηρεσία με υπόδειξη του Εργαστηρίου Διαχείρισης Άγριας Πανίδας του Α.Π.Θ.. Η θηροφύλαξη.

7- Ερώτηση: Ποιοι πρέπει να είναι οι γενικοί σκοποί του προτεινόμενου διαχειριστικού σχεδίου για τον κολχικό φασιανό; Απ.:
Η διάσωση του υποείδους ως φυσική κληρονομιά της Ελλάδας. Η εγκατάσταση νέων πληθυσμών και η ανάδειξη του υποείδους ως θήραμα.

8- Ερώτηση: Ποιοι πρέπει να είναι οι ειδικοί σκοποί και οι δράσεις του προτεινόμενου διαχειριστικού σχεδίου για τον κολχικό φασιανό την επόμενη πενταετία;
Απ.: Η αύξηση του πληθυσμού από τα 100 στα 500 αναπαραγόμενα άτομα στο Δ. Νέστου. Αυτό θα επιτευχθεί με έργα βελτίωσης του ενδιαιτήματος. Ήδη η ΚΟΜΑΘ με χρηματοδότηση του ΥΠΕΧΩΔΕ πραγματοποίησε το 2004 σπορές και διανοίξεις συνολικού εμβαδού 100 στρ.. Η εγκατάσταση «αναπληρωματικών» πληθυσμών. Για τον σκοπό αυτό προτείνεται η σύλληψη και μεταφορά άγριων ατόμων.

9-Ερώτηση: Ποια πρέπει να είναι τα κριτήρια επιλογής περιοχών για την εγκατάσταση νέων πληθυσμών;
Απ.: Η ύπαρξη τουλάχιστον 5 Χιλιομ. καλού έως άριστου ενδιαιτήματος. Η αξιολόγηση του ενδιαιτήματος μπορεί να γίνει με τη χρήση του Δείκτη Καταλληλότητας Ενδιαιτήματος Η ύπαρξη πληθυσμού κατά το παρελθόν. Εάν δεν υπήρχε πρέπει να γίνει έλεγχος των αβιοτικών παραγόντων (κλίμα, έδαφος).

10 - Ερώτηση: Ποιο είναι το μεγάλο πλεονέκτημα του φασιανού όσον αφορά τη διαχείριση της θήρας;
Απ.: Ο φασιανός, σε σύγκριση με τις πέρδικες, έχει το πλεονέκτημα του διμορφισμού και της πολυγαμίας. Αυτό επιτρέπει τον εύκολο έλεγχο της κάρπωσης με τη θήρευση μόνο του αρσενικού για τον οποίο το ποσοστό της βέλτιστης αειφορικής κάρπωσης (optimum sustainable yield) μπορεί να ανέρθει στο 75-90%. Η εμπειρία στις ΗΠΑ έχει δείξει ότι όταν επιτρέπεται η θήρα μόνο του αρσενικού φασιανού δεν υπάρχει κίνδυνος μείωσης του πληθυσμού. Με βάση τα δεδομένα αυτά, πέρα από τον καθορισμό της κυνηγετικής περιόδου, την αντιμετώπιση της λαθροθήρας και την προσφορά ικανοποιητικής κάλυψης, δεν είναι αναγκαία η λήψη περαιτέρω μέτρων.

11 - Ερώτηση: Υπάρχουν οικονομικοί πόροι για τη διαχείριση του κολχικού φασιανού;
Απ.: Η διαχείριση του κολχικού φασιανού δεν είναι ανεξάρτητη από αυτή του υβριδίου (κυνηγετικού). Στα κατάλληλα ενδιαιτήματα, όπου πρόκειται να εγκατασταθεί πληθυσμός κολχικού, πρέπει να σταματήσουν οι απελευθερώσεις του υβριδίου. Εκτιμώντας ότι μισό εκατομμύριο ευρώ δαπανώνται ετησίως για την εκτροφή και τις γνωστές απελευθερώσεις του υβριδίου, γίνεται αντιληπτό ότι υπάρχουν χρήματα. Οι επενδύσεις για τον κολχικό πρέπει να γίνονται για έργα βελτίωσης του ενδιαιτήματος, για τη σύλληψη και μεταφορά άγριων κολχικών φασιανών και τη εφαρμογή κατάλληλου συστήματος κυνηγετικής κάρπωσης (καταμετρήσεις, θηροφύλαξη).

Συμπέρασμα: Η διατήρηση του κολχικού φασιανού και η ανάπτυξη της θήρας του δεν πρέπει να θεωρείται μόνο πρόβλημα που πρέπει να λύσει ο άνθρωπος, αλλά και λύση για τα προβλήματα του ανθρώπου.

Xρήστος Κ Σώκος
Δασολόγος Θηραματολόγος
ΠΑΝ-ΘΗΡΑΣ