H πρόσθεση ενός δευτερεύοντος μαγνητικού πεδίου, προορισμένου να εξουδετερώσει το αποτέλεσμα του γήινου μαγνητικού πεδίου, πραγματοποιήθηκε με την εφαρμογή μαγνητών επάνω στις φτερούγες των περιστεριών.
Αυτή η παρέμβαση, δεν φάνηκε καθόλου να ενόχλησε την άσκηση τους.
Κι άλλα πειράματα του ίδιου είδους, έδωσαν πάντοτε αρνητικά αποτελέσματα. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με τη δύναμη του Κοριολί, η οποία παράγεται από την περιστροφή της γης.
Μπορούμε να χαράξουμε επάνω στην υδρόγειο γραμμές, κατά μήκος των οποίων η δύναμη αυτή έχει μια σταθερή αξία. Οι γραμμές αυτές σχηματίζουν ένα δίκτυο όσο πυκνό το επιθυμούμε, που μπορεί να χρησιμεύσει για τον προσδιορισμό μιας Θέσης γεωγραφικού πλάτους, αν ξέρουμε να μετρήσουμε με ακρίβεια την επίδραση του Κοριολί.
Ο ’ϊζιγκ λέει πως τα πτηνά βρίσκουν τον δρόμο τους, συλλαμβάνονται τη δύναμη του Κοριολί η οποία οφείλεται στην περιστροφή της γης. Για να εννοήσουμε αυτή την θεωρία, είναι ανάγκη ν' αντιληφθούμε τι ακριβώ5 είναι η δύναμη του Κοριολί. (Τ αυτόν τον σκοπό θα χρησιμοποιήσουμε μια απλούστατη σύγκριση: Βρισκόμαστε σ' ένα σταματημένο τραίνο και ρίχνουμε ένα αντικείμενο απ' το παράθυρο, σε κατεύθυνση κάθετη προ5 το τραίνο. Το αντικείμενο θα διαγράψει μια ευθεία γραμμή. Εάν τώρα επαναλάβουμε το πείραμα την ώρα που τραίνο τρέχει με μεγάλη ταχύτητα, το αντικείμενο δεν θα διαγράψει πλέον ευθεία, αλλά καμπύλη, γιατί στην δύναμη που θα του μεταδώσουμε προστίθεται και μια άλλη κάθετη η οποία οφείλεται στην κινητική ενέργεια που συσσώρευε.
Ας επανέλθουμε τώρα στην κλίμακα του πλανήτη μας. Κάθε αντικείμενο που γειτνιάζει με τον Ισημερινό, παρασύρεται μαζί με την γήινη σφαίρα με ταχύτητα 1.500 ωριαίων χιλιομέτρων (40.000 χιλιόμετρα πραγματοποιούμενα εντός 24 ωρών). Αυτή η ταχύτητα περιστροφής στον Ισημερινό, συνεπάγεται μια κεντρόφυγα επιτάχυνση, η οποία, προφανώς, δεν υπάρχει στον Πόλο και διέρχεται απ' όλες τις ενδιάμεσες τιμές των διαφόρων πλατών.
Ένα αντικείμενο που θα ριφθεί στον αέρα από τον Ισημερινό προ τον Βόρειο Πόλο, θ' ακολούθησε μια τροχιά με κάμψη προς τα δεξιά γιατί προοδεύει μέσα σε ζώνες, στις οποίες η δύναμη που θα πρέπει να υπερβεί ώστε η τροχιά του να τα οδηγήσει κατευθείαν με ίση γραμμή στον Βόρειο Πόλο, είναι γνωστή
με την ονομασία «δύναμη του Κοριολι».
Ο ’ϊζιγκ απέδειξε πώς μια μικροσκοπική κυκλοφορία δημιουργείται μέσα σ' ένα κυκλοειδή σωλήνα του εσωτερικού αυτιού που εκτελείται από κάποιο υγρό όταν του μεταδώσουμε μια περιστροφική κίνηση. Αυτή η υδροκινητική δύναμη που οφείλεται στα επακόλουθα του Κοριολί, υπακούει στον ίδιο νόμο στον οποίο υπακούει και μια επαγωγική ηλεκτροκινητική ενέργεια μέσα σ' έναν κλειστό αγωγό. Ο ’ϊζιγκ υπαινίσσεται πως η αίσθηση του προσανατολισμού των πτηνών βασίζεται πάνω στην αντίληψη του υγρού αυτού στους ημικύκλιους στους σωλήνες.
Οι κριτικοί, του αντιτείνουν ότι η δύναμη της αδράνειας είναι πολύ ασθενής ώστε να γίνεται αντιληπτή απ' το αισθητήριο όργανο του εσωτερικού αυτιού. Αλλά ένας απλός υπολογισμός δείχνει πως, εάν το πτηνό στρέφει γρήγορα το κεφάλι του απ' το ένα ή το άλλο μέρος, η δύναμη αυτή αυξάνει ουσιωδώς. Μπορεί να πολλαπλασιαστή με τον παράγοντα 100 σε κάθε κίνηση του κεφαλιού κάπως βίαιη. Οι ημικύκλιοι σωλήνες μπορούν να χρησιμεύσουν ως γυροσκοπικές πυξίδες. Ο ’ϊζιγκ μέτρησε τις διάφορες τιμές που παίρνει ένα ζεύγος (δυνάμεων) το οποίο σχηματίζεται μέσα στον υάλινο δακτύλιο σε συνάρτηση με διαφορετικούς προσανατολισμούς, ως προς τα κύρια σημεία του ορίζοντα.
Μια ακριβή μελέτη του εσωτερικού αυτιού, μου επέτρεψε να φανταστώ, πως η κατασκευή ορισμένων ανατομικών στοιχείων αυτού του οργάνου, μπορούσε να θεωρηθεί ως πραγματική πυξίδα σταματημένη προς μια επιβεβλημένη κατεύθυνση και δυνάμενη να συγκριθεί μ' εκείνη που υπάρχει στα αεροπλάνα που διαθέτουν μηχάνημα αυτόδιεύθηνσης. Όπως και στα σύγχρονα μηχανήματα, θα μπορούσαν και τα στοιχεία του εσωτερικού αυτιού να μη βρίσκουν ικανοποιητική ισορροπία, παρά μόνο όταν το ζώο μετακινείται στο πλανήτη μας, σύμφωνα με μια κατεύθυνση απολύτως ορισμένη.
Αυτή η υπόθεση παρέχει μια θεωρητική βάση στην κληρονομική μεταβίβαση της αίσθησης του προσανατολισμού, που επιτρέπει στα νέα πτηνά να προβούν σε αποδημίες προς νότο, νωρίτερα απ' τους γονείς τους και στους πτερωτές μετανάστες ενός είδους, να μεταβιβάζουν κληρονομικά την ακριβή διεύθυνση των τόπων αναπαραγωγής και διαχείμασης. Η δύναμη αυξάνει όσο προχωράμε προς βορρά και ελαττώνεται στην περίπτωση μιας μεσημβρινής αποδημίας.
Αυτό συμβαίνει με τους πελαργούς της Ευρώπης που προπορεύονται των γονιών τους στους τόπους διαχείμασης της Αφρικής. Επίσης, οι νύμφες των χελιών της Ευρώπης και της Αμερικής δίνουν άλλο ένα κτυπητό παράδειγμα κληρονομικής μεταβίβασης της αίσθησης του προσανατολισμού. Στις περιοχές αναπαραγωγής νοτίως των Βερμούδων, ζουν δύο είδη χελιών. Μολονότι τα αυγά τους επωάζονται όλα μαζί, οι νέες νύμφες ξεχωρίζονται κατά την αποδημία
τους, σε δύο ομίλους, που κατευθύνονται προς αντίθετες κατευθύνσεις.
Οι νύμφες των αμερικανικών χελιών κολυμπούν δυτικά, μεταμορφωμένες στο διάστημα ενός έτους μετά το τέλος του οποίου βρίσκονται στ' ανοιχτά της ανατολικής ακτής της Βορείου Αμερικής, όπου ανεβαίνουν στα ποτάμια για να συμπληρώσουν την ανάπτυξη τους.
Οι νύμφες των χελιών της Ευρώπης κολυμπούν ανατολικά και χρειάζονται τρία χρόνια για να πραγματοποιήσουν την μεταμόρφωση τους, μετά το τέλος των οποίων, φθάνουν στα ανοιχτά των ακτών της Δυτικής Ευρώπης, όπου περατώνουν την τελειοποίηση τους.
Είναι πασίγνωστη η ικανότητα του σολομού του Ειρηνικού, που επανέρχεται από την μέση του πελάγους, για να εισχωρήσει μέσα στο ρυάκι όπου γεννήθηκε. Ας σημειώσουμε επίσης την ικανότητα της βύδρας της Ευρώπης που εκτελεί μακρά αποδημία και της πράσινης χελώνας της θάλασσας που επανέρχεται στο μέρος της φωλεοποίησης.
Τα παραδείγματα αυτά μας δείχνουν πως η αίσθηση του προσανατολισμού βρίσκεται σε κατάσταση μεγαλύτερης ανάπτυξης στα ζώα που ζουν σε ρευστά περιβάλλοντα. Το γεγονός αυτό είναι κατά κάποιον τρόπο λογικό, γιατί τα ζώα αυτά είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένα στα ρεύματα τα οποία μπορούν να τα
παρασύρουν έξω απ' το δρόμο τους, εφόσον εκτελούν μετακινήσεις πολύ σημαντικότερες και διαθέτουν απείρως λιγότερα προσανατολιστικά σημεία απ' τα ζώα της στεριάς.
Ο Ρούππελ απέδειξε πως κορακοειδή που τύφλωσαν μ' ένα κάλυμμα και μετέφεραν προς δυτικά το τακτικό τους δρομολόγιο αποδημίας στην Ευρώπη, μετακινούνταν κατά μήκος μιας οδού παράλληλα προς το δρομολόγιο αυτό. Ο Χίτσκοκ, εξάλλου ισχυρίζεται ότι μερικά ταξιδιωτικά περιστέρια που είχαν μάθει να πετούν σε μια μόνο κατεύθυνση, προκειμένου να επιστρέψουν στον περιστερώνα τους, ξαναέφευγαν έξω απ' αυτή τη γραμμή μόλις ελευθερώνονταν, αλλά πετούσαν παράλληλα προς αυτήν.
Αυτά τα γεγονότα θα μπορούσαν να εξηγηθούν από τις σημειώσεις του Μάθιους, ο οποίος παρατήρησε πως ο ανοικτός ουρανός, αποπλανά τα ταξιδιωτικά περιστέρια. Εν πάσει περιπτώσει, ο Κράμερ κατόρθωσε να μεταβάλει την τάση που είχαν τα ψαρόνια να μετακινούνται σύμφωνα με μια σταθερή κατεύθυνση, αλλάζοντας την φυσιολογική συνάντηση του φωτός με την βοήθεια καθρεπτών.
’λλα γυμνασμένα πουλιά έπεσαν επίσης σε μεγάλη αμηχανία για να ξαναβρούν την τροφή που τους είχαν βάλει κυκλικά γύρω απ' το κλουβί τους, λόγω της τοποθέτησης ανταυγαστήρων. Μολονότι τα πτηνά αυτά δεν αισθάνονται όπως οι μέλισσες την πόλωση του φωτός του ουρανού, φαίνονται να εμπιστεύονται στην κίνηση του ηλίου. Και τα περιστέρια δείχνουν την ίδια ικανότητα, ο δε Μάθιους πιστεύει πως οι γλάροι ξαναβρίσκουν τον δρόμο τους, προσανατολιζόμενοι απ' τον ήλιο.
Δυστυχώς καμία απ' αυτές τις εξηγήσεις δεν έχει αξία για τα ψαρόνια και για τον μεγάλο αριθμό των πτηνών, που ταξιδεύουν τη νύχτα. Είναι έρμαια και παρασύρονται από τον άνεμο και από την ασθενή νυχτερινή όραση τους, ώστε δεν είναι δυνατόν να τολμήσουν να εναποτεθούν πουθενά τη νύχτα. Μια και ρίχτηκαν στην μεγάλη αποδημητική πτήση, είναι υποχρεωμένα, όπως συμπεραίνουμε, να εξακολουθήσουν ως την αυγή και είμαστε οπωσδήποτε υποχρεωμένοι να υποθέσουμε, πως έχουν μια αίσθηση προσανατολισμού.
Ο Ντρόστ εκφράζει την υπόνοια πως τα εν πτήση πτηνά, αποκρίνονται στα κύματα του ραντάρ, ο δε Κράμερ αντιμετωπίζει και μια θεωρία, σύμφωνα με την οποία θα είναι ικανά να συλλαμβάνουν τα υπερβραχέα κύματα ασθενούς έντασης, εκπεμπόμενα απ' τον ήλιο ή και απ' τα άστρα. Προσπαθεί δε να εξακριβώσει την υπόθεση αυτή, αλλά δεν κατόρθωσε να επιταχύνει ούτε την παραμικρή αντίδραση εκ μέρους ορισμένων πτερωτών, είτε όταν πετούν, είτε όταν κάθονται, με εκπομπή μήκους κύματος 60.
Τα παραδείγματα προσανατολισμού επί όλων των ομάδων των σπονδυλωτών, συνελέγησαν εδώ για ν' ανακαλύψουμε τον κοινό παράγοντα. Δεν μπορούμε όμως να γενικεύσουμε τις παρατηρήσεις που έγιναν σ' ένα είδος και σ' όλα τα άλλα. Η αίσθηση προσανατολισμού των θαλασσοπουλιών Γκανέτ, δεν μοιάζει να είναι της ίδιας μορφής με τα άλλα υδρόβια και η «ηλιακή πυξίδα» που δήθεν μεταχειρίζονται τα ψαρόνια κατά την ημέρα, δεν θα έχει καμιά χρησιμότητα για τις νυχτερινές αποδημίες τους.
Οι μαρτυρίες που διαθέτουμε μέχρι αυτή τη στιγμή, μας επιτρέπουν ένα μόνο να συμπεράνουμε: Πως η αίσθηση του προσανατολισμού, φθάνει στο ζώα που ζουν σ' ένα περιβάλλον ρευστό, αέρα ή νερό.
B MPESSER
Initial
Back
