ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΚΥΡΙΑΚΗ 2-4-06
Τα Χριστούγεννα που πέρασαν, πήγα με την 6χρονη κόρη μου στο Allou fun park για να παρακολουθήσουμε μια παράσταση με παπαγάλους του Αμαζονίου.
Είδαμε, λοιπόν, να συμβαίνουν εκπληκτικά πράγματα. Το διάλογο του εκπαιδευτή με τα πουλιά διαδέχθηκε μια καταμέτρηση αριθμών, αναγνώριση χρωμάτων και σχημάτων και πολλά ακόμα «κόλπα» που δεν φαίνονταν καθόλου απλά για μη νοήμονα όντα.
Φεύγοντας, η κόρη μου-ήταν ενθουσιασμένη κι εγώ συγκλονισμένος από τις ικανότητες αυτών των θαυμάσιων πτηνών. Αυτό που είχα μόλις παρακολουθήσει ήταν άραγε μηχανικός μιμητισμός ή ανάπτυξη ευφυών ικανοτήτων ενός πιο ανεπτυγμένου εγκεφάλου από αυτό που μέχρι πριν λίγο πίστευαν οι επιστήμονές;
Ίσως σας προκαλέσει έκπληξη, όμως αυτό το ερώτημα είναι ζωντανό και απασχολεί την επιστημονική κοινότητα. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, οι επιστήμονες θεωρούσαν πως τα πτηνά δεν διαθέτουν ανεπτυγμένη ευφυΐα λόγω του μικρού μεγέθους του εγκεφάλου τους.
Το 2002, ξέσπασε διεθνής επιστημονική διαμάχη, όταν μια ομάδα επιστημόνων εξέδωσε μια μελέτη που, στο πλαίσιο της νευροανατομίας και των συναφών επιστημών, ισοδυναμούσε με επαναστατικό μανιφέστο. Υποστήριζε πως σχεδόν όλα όσα είχαν γραφτεί στα εγχειρίδια ανατομίας για τους εγκεφάλους των πτηνών και την ερμηνεία διαφόρων συμπεριφορών τους έως τότε, ήταν λάθος.
Οι 29 επιστήμονες που την υπέγραφαν πίστευαν πως, σε αντίθεση με την κατεστημένη αντίληψη, ο εγκέφαλος των πτηνών ήταν στην πραγματικότητα «τόσο σύνθετος, εύκαμπτος και εφευρετικός, όσο και οποιοσδήποτε εγκέφαλος θηλαστικού».
Ξεκίνησαν, λοιπόν, μιαν εκστρατεία προκειμένου να αποδοθεί ακριβέστερη ονοματολογία που να απεικονίζει μια νέα κατανόηση της ανατομίας του εγκεφάλου τους, της συμπεριφοράς και των ικανοτήτων τους. «Τα ονόματα έχουν μιαν ισχυρή επιρροή στα πειράματα που κάνουμε και στον τρόπο που σκεφτόμαστε», έλεγε ο dr Erich D Jarvis, νευροανατόμος από το Πανεπιστήμιο του Ντιούκ και ηγέτης των « επαναστατών» επιστημόνων. «Η παλαιά ορολογία έχει εμποδίσει την επιστημονική πρόοδο ».
Ο λόγος για τον οποίο ξέσπασε αυτή η διαμάχη ήταν, στην πραγματικότητα, πολύ σημαντικός. Κάποιες φορές, η συμπεριφορά των πτηνών φαινόταν «περίεργη » και ήταν αδύνατο έως τότε να εξηγηθεί. Οι γκρίζοι παπαγάλοι της Αφρικής όχι μόνο μιλούν, αλλά έχουν αίσθηση του χιούμορ και «φτιάχνουν» νέες λέξεις. Τα μωρά τους «φλυαρούν» . Αν πράγματι ο εγκέφαλος τους είναι πρωτόγονος, πως μπορούσαν να εξηγηθούν τέτοιες «συμπεριφορές»;
Ο δρ Nathsn Emery και ο δρ Nicola Clayton από το Πανεπιστήμιο του Κeμπριτζ πραγματοποίησαν συγκριτικές μελέτες ανάμεσα σε πίθηκους, κόρακες, κίσσες και κάργες και διαπίστωσαν ότι, σε σχέση με το μέγεθος των σωμάτων τους, ο εγκέφαλος των κορακιών ήταν ανάλογος προς τον εγκέφαλο των χιμπατζήδων.
Οι επιστήμονες γνώριζαν ότι οι πίθηκοι χρησιμοποιούν απλά εργαλεία (π.χ. κλαδιά). Τα κοράκια, όμως, της Νέας Καληδονίας δημιουργούν σύνθετα εργαλεία με τα ράμφη και τα πόδια τους. Τακτοποιούν και σμιλεύουν τους κλαδίσκους για να διαμορφώσουν γάντζους και να τραβάνε τα τρόφιμα. Φτιάχνουν λόγχες από οδοντωτά φύλλα,
ψάχνοντας στο χώμα για πιθανά θηράματα. Διαθέτουν, επίσης, μνήμη.
Μια σειρά από πειράματα έδειχνε πως κάτι δεν πήγαινε καλά στη θεωρία. Σε κάποιο εργαστήριο, επιστήμονες έδωσαν σε ένα κοράκι, το οποίο ονόμασαν Βειΐγ, μεταλλικά καλώδια με διάφορα μήκη και τοποθέτησαν τρόφιμα στον πάτο ενός δοχείου τεσσάρων ιντσών. Η Βετίν διάλεξε ένα καλώδιο τεσσάρων ιντσών, έφτιαξε ένα γάντζο και τράβηξε τα τρόφιμα!
Οι κίσσες, σε πιο νεαρή ηλικία από οποιοδήποτε άλλο πλάσμα, κατανοούν το γεγονός ότι όταν «κρύβεται» ένα αντικείμενο πίσω από μια κουρτίνα, δεν έχει εξαφανιστεί.
Σε μια πανεπιστημιακή κοινότητα στην Ιαπωνία, τα κοράκια Carriοη παρατάσσονται στην άκρη του δρόμου περιμένοντας να γίνει κόκκινο το φανάρι κυκλοφορίας. Όταν τα αυτοκίνητα σταματούν, μεταφέρουν λυκίσκους, ξύλα καρυδιάς από τα κοντινά δέντρα και καρπούς και τα πετούν στο δρόμο. Έπειτα, επιστρέφουν στη διάβαση πεζών και περιμένουν. Αφού φύγουν τα αυτοκίνητα και σιγουρευτούν ότι ο δρόμος είναι ασφαλής επιστρέφουν... για να φάνε.
Έχει, επίσης, διαπιστωθεί ότι τα περιστέρια μπορούν να απομνημονεύσουν μέχρι 725 διαφορετικά οπτικά σχέδια και ότι χρησιμοποιούν ένα μοναδικό «κόλπο» για να εξαπατήσουν τους «ανταγωνιστές» τους. προσποιούνται ότι έχουν βρει μια πηγή τροφίμων, για να οδηγήσουν τα άλλα πουλιά σε αυτήν και στη συνέχεια επιστρέφουν εκεί όπου υπάρχει στην πραγματικότητα τροφή.
Ένα άλλο πουλί, ο καρυοθραύστης μπορεί να κρύψει μέχρι 30.000 σπόρους και να τους ξαναβρεί ακόμα και έξι μήνες αργότερα. Παραπλανά τα άλλα πουλιά και επιστρέφει αργότερα στην « αποθήκη » του για να αφήσει τα λάφυρα και να φάει. Κάποιοι επιστήμονες θεωρούν ότι αυτό σημαίνει πως παρουσιάζει στοιχειώδη λογική - αφού καταλαβαίνει ότι άλλα πουλιά έχουν προθέσεις και επιθυμίες.
Νευροβιολογικός... ρατσισμός;
Οι εγκέφαλοι των πτηνών απέκτησαν « κακή φήμη » πριν από έναν αιώνα εξαιτίας του Γερμανού νευροβιολόγου Ludwing Edinger, γνωστού και ως πατέρα της συγκριτικής ανατομίας. Ο Εdinger θεώρησε ότι η εξέλιξη ήταν γραμμική και ότι οι εγκέφαλοι εξελίχθηκαν όπως τα γεωλογικά στρώματα.
Όπως ένα στρώμα αναπτύσσεται επάνω σε ένα άλλο, έτσι και οι εγκέφαλοι των ειδών, αναπτύχθηκαν από τα ψάρια στα αμφίβια, στα ερπετά, στα πουλιά και, τέλος, στα θηλαστικά. Στα μοντέλα του Εdinger, τα ψάρια ήταν ελάχιστα ευφυή. Ο άνθρωπος, όμως, που δημιουργήθηκε κατ' εικόνα του θεού, ήταν ο ευφυέστερος όλων.
Ο Edinger πραγματοποίησε τομές σε όλα τα είδη εγκεφάλων των σπονδυλωτών, σημειώνοντας ομοιότητες και διαφορές και δίνοντας ονόματα. Παρατήρησε ότι στα θηλαστικά, το κατώτατο τρίτο του εγκεφάλου περιείχε τους νευρώνες που οργανώνονταν σε συστάδες. Τα επάνω δύο τρίτα του εγκεφάλου, που ονομάστηκαν «νεοχιτώνιο», αποτελούνταν από ένα επίπεδο φύλλο κυττάρων με έξι στρώματα. Σε αυτόν τον εγκέφαλο, η νοημοσύνη εδραζόταν στο άνω μέρος, ενώ κάτω βρισκόταν η περιοχή των ενστικτωδών συμπεριφορών.
Στους ανθρώπους, το επάνω μέρος αναπτύχθηκε τόσο που αναγκάστηκε να «ζαρώσει» και να γεμίσει τις πτυχές και τις σχισμές, για να μπορέσει να εγκατασταθεί μέσα στο κρανίο.
Αντίθετα, οι εγκέφαλοι των πουλιών αποτελούνταν εξ ολοκλήρου από συστάδες.
Έτσι, ο ΕdingerΓ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα πουλιά είναι αδύνατο να είναι ευφυή. Οι εγκέφαλοι τους αφορούν, σύμφωνα με την θεωρία του, αποκλειστικά τις ενστικτώδεις συμπεριφορές. Αυτή η άποψη επεκράτησε τον 20ό αιώνα και παρέμεινε στα περισσότερα εγχειρίδια βιολογίας έως το 2002.
Στο διεθνές συνέδριο που οργάνωσε ο Jarvis στο Πανεπιστήμιο του Duke και στο οποίο συμμετείχαν βιολόγοι, νευρολόγοι, ορνιθολόγοι και γενετιστές, η ομάδα των «επαναστατών» κατόρθωσε να επιβάλει κάποιες από τις απόψεις της και να αλλάξει μια πρώτη ομάδα όρων. Μόλις φέτος, τα ερευνητικά εργαστήρια θα εφοδιαστούν με άτλαντες των εγκεφάλων που θα διαθέτουν εκατοντάδες νέους προσδιορισμούς και μαζί μια εντελώς νέα αντίληψη για τα πτηνά και τον κόσμο τους.
Ιπτάμενη νοημοσύνη
Μια πιθανή εξήγηση για τη νοημοσύνη των πτηνών, η οποία συζητείται τώρα, είναι ότι εξελίχθηκε ως ικανότητα επεξεργασίας και χρησιμοποίησης κοινωνικών πληροφοριών ανάμεσα στα μέλη της ομάδας. Ο Ερικ Τζάρβις προχωρεί περισσότερο, υποστηρίζοντας πως τα ζώα που μιμούνται μπορούν να συνδέσουν έννοιες με ήχους. Δηλαδή... καταλαβαίνουν!
Σύμφωνα με κάποιους ερευνητές, οι παπαγάλοι μπορούν να συζητήσουν με τους ανθρώπους, να εφεύρουν σύνταξη και να διδάξουν αυτά που ξέρουν σε άλλους παπαγάλους.
Μερικοί μάλιστα υποστηρίζουν ότι ο γκρίζος αφρικανικός παπαγάλος μπορεί να καταλάβει αριθμούς, την έννοια του χρώματος, τη διαφορά μεταξύ παρουσίας και απουσίας και τις ιδιότητες των αντικειμένων.
Οι πιο γνωστές μελέτες για την ευφυΐα των γκρίζων αφρικανικών παπαγάλων έγιναν από την Ιrene Pepperberberg του Πανεπιστημίου της Αριζόνας, η οποία διαπίστωσε ότι τα πουλιά αυτά αναφέρονται σε αντικείμενα αλλά ακόμη και σε ιδέες με τους ανθρώπινους λεκτικούς ήχους που έχουν μάθει.
«Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι ο σκοπός του μίμου χωρίς έννοια θα ήταν χρήσιμος για οτιδήποτε. Ακόμη και οι χιμπατζήδες, οι πίθηκοι και τα κοτόπουλα, που δεν μπορούν να μιμηθούν, χρησιμοποιούν τους έμφυτους ήχους με μια σημασία», υποστηρίζει ο Τζάρβις..
Initial
Back
