Στην αρχή η φύση ήταν γεμάτη «μήλα» και «φίδια». Το τι ρόλο έπαιζαν και τα δυο δε γνωρίζω ακριβώς. Μπορώ να σας βεβαιώσω όμως, ούτε τα μεν ούτε τα δε ήτανε χρήσιμα για τον άνθρωπο.
Τα «φίδια» προσπαθούσαν να τον εξαπατήσουν, για να κάνει πράξεις παράνομες και τα μήλα ήταν απαγορευμένα. Ετσι, βέβαια, λέει η Βίβλος.
Η αρχαιολογική έρευνα, όμως, μας τα λέει αλλιώς. Κι αυτή, βέβαια, μιλάει για ζώα, επικίνδυνα και μοχθηρά και για καρπούς απαγορευμένους, μας λέει όμως ότι ο άνθρωπος δεν ήταν εξαρτημένος από αυτά. Ούτε τα ζώα, θέλω να πω, φοβόταν, ούτε και τους καρπούς τούς θεωρούσε απαγορευμένους. Γι' αυτό ακριβώς από τότε που στάθηκε στα δυο του πόδια, τα χέρια του άρχισαν να πιάνουν καλά και το μυαλό του μπορούσε να κάνει σκέψεις σύνθετες και πολλές φορές πονηρές, άρχισε να σκέφτεται πώς θα μπορούσε να αποσπάσει τον εαυτό του από τη φύση.
Αρχισε να σκέφτεται, δηλαδή, με ποιο τρόπο θα μπορούσε να ζει μέσα στη φύση, ταυτόχρονα όμως και να την εκμεταλλεύεται αυτός όπως ήθελε. Με ποιο τρόπο θα κυριαρχήσει πάνω στα ζώα και ταυτόχρονα να μαζεύει και τους καρπούς, για ώρα ανάγκης.
Ετσι σκέφτηκε να γίνει κυνηγός και τροφοσυλλέκτης. Κι αυτό δεν αποτελούσε ένα απλό τρόπο τροφοπρομήθειας.
Το κυνήγι και η τροφοσυλλογή δεν τον βοηθούσαν μόνο για να ζήσει. Τον ανάγκαζαν κιόλας να βρίσκει τρόπους για να φέρνει σε πέρας τις δουλιές του αυτές που απαιτούσαν. Να κατασκευάζει εργαλεία και κυνηγετικά όπλα. Να στήνει παγίδες. Να προσέχει τις συνήθειες των ζώων, ώστε να μπορεί να τα κυνηγάει εύκολα κι αργότερα να μπορεί να τα πιάνει, να τα εξημερώνει και να τα εκμεταλλεύεται. Αλλά και τους καρπούς που μάζευε ακόμα, δεν τους μάζευε έτσι, στην τύχη.
Τους διάλεγε, γιατί από νωρίς, όπως φαίνεται, είχε μάθει να μαζεύει και να τρώει ό,τι τον έτρεφε καλά, τον κρατούσε δυνατό και έτοιμο να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες που τον τριγύριζαν και που ήτανε στην αρχή τρομακτικές. Και όχι μόνο μάζευε και έτρωγε ό,τι τού ήταν ωφέλιμο, αλλά, όπως έχει συμπεράνει η έρευνα, φρόντιζε και να μην περπατάει πολύ για να βρει το θήραμά του και τους καρπούς του.
Ενας Εγγλέζος, μάλιστα, αρχαιολόγος, ο Eρικ Χιγκς που έκανε σχετικές έρευνες, έγραψε μια σειρά άρθρα, με τον τίτλο «Παλαιοοικονομία», όπου διατυπώνει τη θεωρία, σύμφωνα με την οποία ο προϊστορικός άνθρωπος δεν περπατούσε μέσα σε μια μέρα παραπάνω από 5 χιλιόμετρα. Γιατί αν το έκανε αυτό ώσπου να γυρίσει στο σπίτι του, θα χώνευε ό,τι είχε φάει και τότε οι θερμίδες που ξόδευε περπατώντας θα ξεπερνούσαν αυτές που μάζευε με την τροφοσυλλογή και το κυνήγι.
Φυσικά αυτή η σχέση του ανθρώπου με τη φύση δεν τέλειωνε με τη διατροφή, όσο παιδευόταν ο άνθρωπος κυνηγώντας και συλλέγοντας, τη μελετούσε κιόλας τη φύση. Μελετούσε τους κύκλους της.
Τη νύχτα και τη μέρα, τη βροχή και τη λιακάδα, το χειμώνα και το καλοκαίρι, το πράσινο και το κίτρινο. Ετσι, όταν κατάλαβε τι σήμαιναν όλ' αυτά, αποφάσισε να γίνει ο ίδιος παραγωγός και να μην εξαρτάται από τη φύση. Για να γίνει όμως παραγωγός έπρεπε να γίνει πρώτ' απ' όλα καλλιεργητής, να γίνει και κτηνοτρόφος. Επρεπε, δηλαδή, να βρει τα χωράφια που θα καλλιεργούσε και να διαλέξει τα ζώα που θα εξημέρωνε για να τα έχει κοντά του. Κι ακόμα έπρεπε να βρει έναν τρόπο για να μένει κοντά στα χωράφια και στα εξημερωμένα ζώα του.
Γι' αυτά, όμως, στο άλλο μάθημα.
Μάθημα δεύτερο: Ο άνθρωπος και το εργαλείο
Ο άνθρωπος εξανθρωπίζεται από τη στιγμή που επινοεί, κατασκευάζει και χρησιμοποιεί εργαλεία. Τότε μόνο αποσπάται από τον κόσμο των ζώων και αποκτά την αυτονομία του ανθρώπινου είδους, όχι μόνο με την κατασκευαστική του δυνατότητα, αλλά και τη νοητική του ωρίμανση.
Γιατί η συνειδητοποίηση της ανάγκης και η απόφαση αντιμετώπισής της με μια συγκεκριμένη κατασκευή αποδεικνύει ότι ο άνθρωπος δε δρα με την προνοητικότητα του ενστίκτου, αλλά με την αποφασιστικότητα της λογικής.
Ετσι, η μελέτη της επινόησης και εξέλιξης των τρόπων κατασκευής των εργαλείων, των μορφών που αυτά έπαιρναν από περίοδο σε περίοδο και της σχέσης που είχαν αυτά με τις διάφορες καθημερινές χρήσεις βοήθησε τους ειδικούς μελετητές να παρακολουθήσουν παράλληλα και την εξέλιξη του ίδιου του ανθρώπου. Και όταν μιλώ για εξέλιξη, αναφέρομαι στην πορεία του από την κυνηγετική και τροφοσυλλεκτική του δραστηριότητα μέχρι την παραγωγική, την εμπορευματική και την εκμεταλλευτική.
Τα πρώτα λοιπόν εργαλεία που κατασκεύασε ο άνθρωπος - κυνηγός ήταν απλές πέτρες, σκληρές, που τις μάζευε κυρίως από τα ποτάμια, τις χαράδρες και τις βραχώδεις ερημιές, τις έσπαγε και με τις αιχμηρές, σπασμένες τους άκρες σκότωνε, έκοβε και έγδερνε το θήραμά του.
Αυτά τα πρωτόγονα εργαλεία του ανθρώπου που είναι γνωστά με το όνομα "τσόπινγκ τουλς" συνόδεψαν τον παλαιολιθικό κυνηγό σχεδόν πεντακόσιες χιλιάδες χρόνια. Δε θα ήταν υπερβολή, αν έλεγα μέχρι σήμερα.
Γιατί και σήμερα, ακόμα, μεγάλες σπασμένες πέτρες γίνονται πολλές φορές αποτελεσματικά όπλα στα χέρια ανθρώπων που ζούνε στις ερημιές και αντιμετωπίζουν συχνά ανάγκες της ζωής τους με πρωτόγονο τρόπο.
Αυτό δε σημαίνει όμως ότι αυτά τα πρωτόγονα εργαλεία δεν εξελίσσονταν με τον καιρό. Δεν εξελίσσονταν όμως έτσι, τυχαία, αλλά μόνο γιατί την εξέλιξη αυτή την απαιτούσε η ίδια η χρήση. Οταν, π.χ., έλιωσαν οι παγετώνες και τα μεγάλα θηράματα, τα μαμούθ και οι βίσονες, απομακρύνθηκαν σε μακρινές περιοχές, όπου οι θερμοκρασίες έμεναν ακόμα χαμηλές, ο άνθρωπος ήταν αναγκασμένος να περιοριστεί στο κυνήγι των μικρών θηραμάτων, ελαφιών, ζαρκαδιών, καριμπού και ταράνδων.
Και αυτός ο περιορισμός σήμαινε και την ανάγκη προσαρμογής των εργαλείων του σε άλλες χρήσεις, πιο εξειδικευμένες, γιατί στο μεταξύ το καινούργιο μικρό θήραμα δεν ήταν μόνο η μοναδική του τροφή. Αρχισε να εκμεταλλεύεται το δέρμα του, τα κόκαλά του και το μαλλί του.
Είχε ανάγκη, επομένως, από άλλα εργαλεία για να τρυπάει, μ' αυτά, να γδέρνει, να γνέθει και να υφαίνει.
Με τις ανασκαφές έρχονται στο φως τέτοια εργαλεία που μας βοηθούν να παρακολουθήσουμε με ποιο τρόπο η συμπεριφορά του ανθρώπου αλλάζει, γιατί αλλάζουν οι ανάγκες του και οι τρόποι με τους οποίους αντιμετωπίζει αυτές τις ανάγκες.
Γίνεται, λοιπόν, για την έρευνα, το εργαλείο ένα ανοιχτό και αποκαλυπτικό βιβλίο στις σελίδες του οποίου μπορούμε να διαβάσουμε τις λεπτομέρειες μιας δραματικής περιπέτειας, όπως ήταν αυτή που εκτυλισσόταν καθημερινά στους γεωργοκτηνοτροφικούς οικισμούς.
Γιατί όταν ο άνθρωπος κατάφερε να αποσπαστεί από τη φύση που τον κρατούσε αναγκαστικά κοντά της, όσο αυτός διατρεφόταν μόνο με ό,τι ήθελε αυτή να του παραχωρήσει, έπρεπε να βρει τρόπους να παραγάγει μόνος του την τροφή.
Εγινε, γι' αυτό το λόγο, παραγωγός. Αρχισε να καλλιεργεί τη γη, να εξημερώνει και να εκτρέφει τα ζώα και φυσικά να επινοεί και να κατασκευάζει όλο και πιο αποτελεσματικά και πιο σύνθετα εργαλεία.
Εργαλεία από πέτρα, από κόκαλο, από κεραμικό και αργότερα από μέταλλο. Εργαλεία που αποτελούσαν το κέντρο της ταπεινής του ζωής και υλοποιούσαν τις πρωτογενείς οικονομικές του σκέψεις. Εκείνες τις σκέψεις, δηλαδή, που θα αποτελέσουν και το θεμέλιο της πρώτης οργανωμένης κοινωνίας.
Initial
Back
