ôïõ Áíôþíéïõ Â. ÊáðåôÜíéïõ

Ôé åßíáé çèéêÞ êáé ðþò ãßíåôáé áíôéëçðôÞ áðü ôïí Üíèñùðï; ÇèéêÞ åßíáé Ýíá óýíïëï êáíüíùí ôçò êïéíùíßáò, Ýíá óýíïëï çèéêþí åðéôáãþí ðïõ áöïñïýí óôçí êïéíùíéêÞ óõìðåñéöïñÜ ôïõ áôüìïõ êáé ôùí ïìÜäùí, ìå ôéò ïðïßåò åöïäéÜóôçêå ç áíèñùðüôçôá äéÜ ôùí áéþíùí ãéá í' áíôéóôáèåß óôç âáñâáñüôçôá, ðïõ óÞìåñá ìÜò áðåéëåß (äõóôõ÷þò) åê ôùí Ýóù. Åßíáé Ýíáò êþäéêáò áîéþí ðïõ ìåëåôÜ êé åíäå÷ïìÝíùò êáèïñßæåé ôç óõìðåñéöïñÜ ôùí ìåëþí ôçò êïéíùíßáò áõôÞò ìå êñéôÞñéï ôé åßíáé áðïäåêôü êáé ôé ü÷é. Áëëéþò èá ëÝãáìå üôé åßíáé ôï óýíïëï ôùí êáèçêüíôùí ìáò, ôùí õðï÷ñåþóåùí êé áðáãïñåýóåùí ðïõ åðéâÜëëïõìå óôïõò åáõôïýò ìáò, áíåîáñôÞôùò áìïéâÞò Þ ôéìùñßáò, ïýôå êÜðïéáò åëðßäáò. ¹ äéáöïñåôéêÜ, èá ëÝãáìå üôé åßíáé ôï óýíïëï üóùí áîßæïõí Þ åðéâÜëëïíôáé, Üíåõ üñùí, ãéá ìéá äåäïìÝíç óõíåßäçóç. Óå ìéá áðëïýóôåñç ðñïóÝããéóç èá ëÝãáìå üôé ç çèéêÞ ðñïóäéïñßæåôáé áðü ôç ó÷Ýóç, ôï ôé åßíáé «êáëü» êáé ôé «êáêü».

¼ëá ôá ðáñáðÜíù ðñïóäéïñßæïõí ôçí áðïêáëïýìåíç «èåôéêÞ çèéêÞ», äçëáäÞ ôçí çèéêÞ ðïõ êáèéåñþèçêå áðü ôçí êïéíùíßá êé Ý÷åé áðïêôÞóåé ôçí éó÷ý Üãñáöïõ äéêáßïõ, ðïõ áðáéôåß ôç óõììüñöùóç åðéâÜëëïíôáò ôï áîéüðñáêôï. ¸÷åé, èá ëÝãáìå, ðåñéå÷üìåíï éäåïëïãéêü, áëëÜ êáé ðñáêôéêü ìáæß, áöïý áðáéôåßôáé ãéá íÜíáé ïõóéáóôéêÞ, ç éäÝá (ç éäåïëïãßá ôçò ðñÜîçò) íá ãßíåôáé ðñÜîç. Ç ôÝôïéá ðñÜîç Ý÷åé ôçí Ýííïéá ôçò åíÝñãåéáò ðïõ ðñïêýðôåé áðü ôç âïýëçóç ôïõ áíèñþðïõ êé áðïôåëåß ìåôáâïëÞ óôïí åîùôåñéêü êüóìï. Åßíáé åíÝñãåéá ðïõ ðñïêýðôåé áðü ôç óõíåßäçóç êáé ôç ëïãéêÞ ôïõ áíèñþðïõ, êé ü÷é áðü ôï Ýíóôéêôï, êáé ùò ôÝôïéá Ý÷åé ôï ÷áñáêôÞñá ôçò èåôéêÞò åíÝñãåéáò.

Ç çèéêÞ, ðáñÜ ô' üôé åßíáé óõëëïãéêÞ éäÝá, ëåéôïõñãåß ðáñÜëëçëá êé ùò Ýíá âáèìü õðïêåéìåíéêÜ, óõíáñôþìåíç áðü ôï Üôïìï ðïõ ôçí áóêåß êáé áðü ôïí ôñüðï ðïõ ôçí áíôéëáìâÜíåôáé, áðü ôç óõíåßäçóÞ ôïõ óýìöùíá ìå ôçí éäÝá ôïõ. ¼ôáí üìùò äéÜ ôçò çèéêÞò äéáìïñöþíåôáé Ýíá status óõìðåñéöïñÜò ôçò êïéíùíßáò ô' ïðïßï ðñïêýðôåé áðü êþäéêá áîéþí ðïõ ãßíåôáé êïéíÜ áðïäåêôüò, ôüôå äå÷üìáóôå ôçí çèéêÞ ùò åðéâÜëëïí ìÝôñï, ùò èåìåëéáêü íüìï ôçò æùÞò ìáòÿ êé Ýôóé áðïêôÜ ç çèéêÞ ôï ÷áñáêôÞñá ôçò óõëëïãéêÞò éäÝáò. Ç çèéêÞ, ìåôÜ ôïýôùí, äåí áíáéñåß ôï Üôïìï ùò ðñïóùðéêüôçôá, äåí ôïõ áðïóôåñåß ôï äéêáßùìá ôçò åëåýèåñçò óêÝøçò êé åíÝñãåéáò, áöïý ôï êáèÝíá Üôïìï ìÝóá óôçí êïéíùíßá Ý÷åé ôç äéêÞ ôïõ ôáõôüôçôá êáé ôçí åóùôåñéêÞ êáé ðñïóùðéêÞ ôïõ áõôïíïìßá, ðëçí üìùò êáèïñßæåé âÜóåé ôùí áîéþí ðïõ ç êïéíùíßá ùò óõëëïãéêü üñãáíï èÝôåé, ôùí áîéþí ôçò æùÞò ðïýíáé äéáéþíéåò êáé ðÜãêïóìåò, ôïõò êáíüíåò ëåéôïõñãßáò ôïõ áôüìïõ, óôá ðëáßóéá ëåéôïõñãßáò ôçò êïéíùíßáò.

Ï Üíèñùðïò öÝñåé äéôôü åáõôü êéíïýìåíïò áðü ôï «åãþ» êáé ôï «åìåßò», ðïõ åíõðÜñ÷ïõí ùò ôÜóåéò ìÝóá ôïõ. Ç óõíéóôáìÝíç ôùí åíåñãåéþí ôïõ êÜôù áðü ôïí êáíüíá ôçò åíáñìïíéóìÝíçò ìå ôï ãåíéêü êáëü åíÝñãåéáò, åßíáé áõôÞ ðïõ êáèïñßæåé ôïí ôñüðï ôïõ æçí êÜèå áíèñþðïõ óå áôïìéêü åðßðåäï, ðïõ áíôéêáôïðôñßæåôáé óå ôñüðï ôïõ êïéíùíåßí óôï óõëëïãéêü åðßðåäï. Ç áñ÷Þ ôçò åíóùìÜôùóçò ôïõ äéôôïý ìÝóá óôïé÷åßïõ ôïõ êÜèå áíèñþðïõ, áðáéôåß «èõóßåò» óå ðñïóùðéêü åðßðåäï ?ð.÷. ôçí áðüäïóç ìÝñïõò ôïõ áôïìéêïý êÝñäïõò óôçí êïéíùíßá?, þóôå íá åîõðçñåôçèåß ôï óýíïëï, äéÜ ôïõ ïðïßïõ åîõðçñåôåßôáé êáé ôï åíôáãìÝíï óå áõôü Üôïìï. Ç åíÝñãåéá åðïìÝíùò ôïõ áíèñþðïõ óå áôïìéêü åðßðåäï åðéóôñÝöåôáé óôïí ßäéï ùò üöåëïò ìÝóá áðü ôçí ðñáãìÜôùóÞ ôçò óå êïéíùíéêü åðßðåäï, êáé ôïýôï áíáäåéêíýåé ôçí áíÜãêç ôçò êïéíùíßáò íá ëåéôïõñãåß ìå ãíþìïíá ôï ãåíéêü êáëü (ùò êïéíùíßá ìå ôçí êõñéïëåêôéêÞ ôçò óçìáóßá), ðñïóôáôåýïíôáò, áíáäåéêíýïíôáò êáé äéá÷åéñéæüìåíç ïñèÜ ôá êïéíÜ áãáèÜ, üðùò åßíáé ç öýóç, ôï ôïðßï, ôï ðåñéâÜëëïí ãåíéêüôåñá, ðïõ áðïôåëïýí ôçí áñ÷Þ êáé êáôáêëåßäá ôçò ðñïóðÜèåéÜò ôçò.

Ìéá ôÝôïéá êáôÜóôáóç êïéíùíéêÞò ëåéôïõñãßáò äçìéïõñãåß ôïí ðïëéôéóìü ôùí êïéíþí ôïõ áíèñþðïõ, ðïõ áðÝññåõóå áðü ôçí Ýííïéá ôçò äçìïêñáôßáò, óôçí ïðïßá ôï óõììÝôï÷ïí, ôï áëëçëÝããõïí, ôï áëôñïõúóôéêüí êáé ôï êïéíüí, áðïôåëïýí ôïí áõôïóêïðü ôïõ ðñÜôôåéí. Ôïýôï âåâáßùò ðñïêýðôåé ìÝóá áðü ôçí çèéêÞ ôïõ áíèñþðïõ óå ó÷Ýóç ìå ôá êïéíÜ, ïðüôå áðáéôåßôáé ç êáëëéÝñãåéá ùò ðñïò áõôü. Ìéá çèéêÞ óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá, ôï «åãþ», ðïõ õðíùôåß óÞìåñá, ãßíåôáé üñãáíï, ïäçãüò, óêïðüò êáé ðáñáóôÜôçò ôïõ «åìåßò», óå ìéáí ïõóéáóôéêÞ äçìïêñáôßá ëåéôïõñãßáò ôùí êïéíþí. Ôï áíôßèåôï ïäçãåß ó' Ýëëåéøç çèéêÞò Þ êáëëßôåñá óå êñßóç ôçò çèéêÞò ëüãù åðéêñÜôçóçò ôïõ «åãþ» ðÜíù óôï «åìåßò» êáé óôç óôáäéáêÞ êáé öèïñïðïéü ìåôÜâáóç áðü ôçí êïéíùíéêüôçôá óôçí áðïêïéíùíéêïðïßçóç. Ç çèéêÞ åêöñÜæåé Ýíá êïéíþò áðïäåêôü äÝïí, ðïõ óõíáñôÜôáé ìå ôïí ôñüðï ëåéôïõñãßáò ôïõ áíèñþðïõ óôï üëïí, óôçí êïéíùíßá êáé óôï ðåñéâÜëëïí. ¼ôáí áõôü âÜëëåôáé, ðñïóâÜëëåôáé êáé ìåôáâÜëëåôáé áñíçôéêÜ ïäçãïýìáóôå óå êñßóç ôçò çèéêÞò ðïýíáé êñßóç ôçò êïéíùíßáò êáé ðåñéâáëëïíôéêÞ êñßóç. Ç êñßóç ôçò çèéêÞò äåí óçìáßíåé Ýëëåéøç áîéþí ?áõôÝò åíõðÜñ÷ïõí áèåþñçôåò, áíåðåîÝñãáóôåò?, áëëÜ äéáóôñÝâëùóÞ ôïõò êáé ðáñáðïßçóÞ ôïõò, åðéëåêôéêÞ åöáñìïãÞ ôïõò Þ áãíüçóÞ ôïõò. Ç, óõíåðåßá ôïýôùí, Ýëëåéøç çèéêÞò éäåïëïãßáò Þ, åéò ôï Üëëï Üêñï, äçìéïõñãßá êáôÜ ôïí Íßôóå ôïõ áäÝóìåõôïõ áðü çèéêïýò êáíüíåò êé áíÝíôá÷ôïõ áôüìïõ, ôïõ á-çèéêïý áôüìïõ, ïäçãåß áõôü êáé ôçí êïéíùíßá óôçí ïðïßá ëåéôïõñãåß, óôçí á-çèéêüôçôá, êé ü÷é óôçí áíçèéêüôçôá, üðùò êáêþò ÷áñáêôçñßæåôáé ç åí ëüãù êáôÜóôáóç. Êáé ôïýôï äéüôé óôçí áíçèéêüôçôá ðáñáâéÜæïíôáé ïé ðáñáäåäåãìÝíïé êáíüíåò, ëåéôïõñãþíôáò ôá êñéôÞñéá ðïõ ôïõò ðñïóäéïñßæïõí, åíþ óôçí á-çèéêüôçôá õðÜñ÷åé Ýëëåéøç ôùí êñéôÞñéùí ðïõ öôéÜ÷íïõí ôïõò êáíüíåò.

Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ ç çèéêïëïãßá áíáöÝñåôáé óôçí ðñïóêüëëçóç óå ó÷Þìáôá êáé óôåãáíÜ, óå êáíüíåò õðåñâïëéêïýò, ðïõ ôåëéêÜ ïðéóèïäñïìïýí ôçí êïéíùíßá åí ïíüìáôé ìéáò áêßíçôçò, äåóìåõôéêÞò êé áíåëåýèåñçò ôÜîçò, ìéáò öïñìáëéóôéêÞò êïéíùíéêüôçôáò. Ç áíåëåõèåñßá ôïõ ôýðïõ ôçò ôÜîçò êé ü÷é ôçò ôÜîçò ôùí êáíüíùí ôçò çèéêÞò, ùò ðñáêôéêÞ ôçò éäåïëïãßáò ôçò çèéêÞò, óõíéóôÜ ôç öõëáêÞ ôçò øõ÷Þò ôùí áíèñþðùí ðïõ áóöõêôéïýí óôï Åßíáé ôïõò.
Ìå ôçí áðåëåõèÝñùóç ôçò êïéíùíßáò áðü ôá «äåóìÜ» ôïõ íáôïõñáëéóìïý, áðü ôï ðíåýìá ôçò êïéíüôçôáò êáé ôïõ ïéêïêïéíùíéóìïý, êáé ìå ôï îå÷þñéóìá ôïõ áíèñþðïõ áðü ôç öýóç, ìðüñåóå áõôüò íá ëåéôïõñãÞóåé áõôüíïìá êáé íá ðñÜîåé (íá ðáñÜîåé êáôÜ ôç ëïãéêÞ ôïõ êáðéôáëéóìïý) óôï óýóôçìá ìå ôïõò äéêïýò ôïõ êáíüíåò, ìç óõìðïñåõüìåíïò ìå ôïõò öõóéêïýò. ¸öôéáîå Ýôóé ôïðßá, Ýöôéáîå ðåñéâÜëëïíôá ðïõ ï ßäéïò äéáìüñöùóå Þ êáôçýèõíå. ÄéáóöÜëéóå ôçí áíåîáñôçóßá ôïõ óôï óýóôçìá, íá ëåéôïõñãåß ìå âÜóç ôç íüçóÞ ôïõ, ðïõ ðëÝïí óõìðëçñþèçêå ìå ôç âïýëçóÞ ôïõ, êáé ôïýôï äçìéïýñãçóå ôç ìåãÜëç áíáôñïðÞ óôç ó÷Ýóç áíèñþðïõ – öýóçò. Êáèüôé ç âïýëçóç Ýäùóå óôïí Üíèñùðï ôï äéêáßùìá íá åíåñãåß êáôÜ ôï óõìöÝñïí ôïõ, êáé í' áõèáéñåôåß óå âÜñïò ôïõ öõóéêïý õðïêåéìÝíïõ.

Âåâáßùò, ç «áõèáéñåóßá» äåí Ý÷åé ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò áñíçôéêÞò ðñÜîçò ðïõ ðñïîåíåß æçìéÜ óôï áíèñþðéíï óýóôçìá ?ùò ìåãáóýóôçìá, êáôÜ ôçí ðñïêåßìåíç èåþñçóç, óô' ïðïßï ðåñéëáìâÜíåôáé ôï öõóéêü õðïóýóôçìá (óôçí ðñáãìáôéêüôçôá üìùò ôï áíôßèåôï óõìâáßíåé!)?, äéüôé äéáóöáëßóôçêå ç åíÝñãåéÜ ôïõ ùò íüìéìç êáé èåôéêÞ, ðåñéâáëëüìåíç áðü ôï ìáíäýá ôçò åîõðçñÝôçóçò ôçò áíÜðôõîçò, ôçò åîõðçñÝôçóçò ôïõ äçìïóßïõ óõìöÝñïíôïò, ôçò åîÝëéîçò ôçò êïéíùíßáò ìÝóù ôçò åêìåôÜëëåõóçò ôùí öõóéêþí ðüñùí. Åßíáé äçëáäÞ õëéóôéêü ôï ðñüôõðï ôçò êïéíùíßáò ðïõ äéáìïñöþèçêå, ìáêñéíü üìùò, êáé ìÜëëïí áóýìâáôï, ìå ôçí Ýííïéá ôçò êáé ôéò ïõóéáóôéêÝò ôçò áíÜãêåò. ÌÝóá óå áõôü ôï ðñüôõðï äéáìïñöþèçêå ôï óýóôçìá áîéþí ôïõ áíèñþðïõ.

ÁëëÜæïíôáò ï Üíèñùðïò, êáëëéåñãïýìåíïò êé áíáäïìïýìåíïò, áðïîåíþíåôáé áðü ôçí ðáèïãÝíåéá ôçò óêÝøçò ôïõ êáé ôçò åíÝñãåéÜò ôïõ, ðïõ äéáìïñöþíåé êáé ôçí ðáèïãÝíåéá ôïõ óõóôÞìáôïò. Ïé áëëÜãåò áöïñïýí óôï åðßðåäï ôçò áíôßëçøçò ôïõ êüóìïõ, óå ó÷Ýóç ìå ôç èåþñçóç ëåéôïõñãßáò ôïõ áíèñþðéíïõ óõóôÞìáôïò, ô' ïðïßï ðñÝðåé íá åóôéÜóåé óôïí Üíèñùðï êáé óôï ðåñéâÜëëïí ôïõ, êé ü÷é óôï åñãáëåßï ôçò åíåñãåßáò ôïõ, ðïõ åßíáé ç ýëç, üðùò åêöñÜæåôáé ìÝóá áðü ôçí ïéêïíïìßá ôçò áãïñÜò. Ï Ýëåã÷ïò ôçò åóùôåñéêÞò öýóçò ôïõ áíèñþðïõ äéáìïñöþíåôáé ìå ôçí áëëáãÞ ôçò áíôßëçøçò ãéá ôï åíåñãåßí, óýìöùíá ìå ôçí ðñÜîç ôïõ óå ó÷Ýóç ìå ôçí åîùôåñéêÞ öýóç, êáé ôïýôï óõíáñôÜôáé ìå ôï åöáñìïæüìåíï óýóôçìá ùò ðñïò ôï æçí. Ç åóùôåñéêÞ öýóç ôïõ áíèñþðïõ åêöñÜæåôáé óôï ðåñéâÜëëïí ôçò, êÜôé ðïõ óçìáßíåé üôé áõôü ôçí åðçñåÜæåé áðïöáóéóôéêÜ. Ôïýôç åßíáé ìéá âáóéêÞ ðáñÜìåôñïò ôïõ åíåñãåßí, ðïõ êáèïñßæåé êåßíï ðïõ ðñïçãïýìåíùò ðñïóäéïñßóáìå ùò áõèáéñåóßá ôïõ áíèñþðïõ óôï öõóéêü áíôéêåßìåíï. Ï Karl Marx åßðå ðÜíù óå áõôü: «Ìå áõôüí ôïí ôñüðï äñþíôáò ðÜíù óôç öýóç, ðïõ âñßóêåôáé Ýîù áðü áõôüí (áðü ôïí Üíèñùðï) êáé áëëïéþíïíôÜò ôçí, ôçí ßäéá óôéãìÞ ï Üíèñùðïò áëëÜæåé êáé ôç äéêÞ ôïõ öýóç».

Ãéá ôç äéáìüñöùóç ìéáò çèéêÞò ãéá ôïí ôüðï, ðñÝðåé íá èåùñÞóïõìå áõôüí ùò ðçãÞ áîéþí, ìå ôçí Ýííïéá üôé åßíáé ðÜñï÷ïò æùÞò. Ôáõôü÷ñïíá ôïõ áðïäßäïõìå áîßá äéüôé áíáãíùñßæïõìå üôé Ý÷åé áõôáîßá. Áîßá âåâáßùò Ý÷åé êáé ï Üíèñùðïò, ùò ïíôüôçôá. Ôïýôá äéáìïñöþíïõí ôï áîéáêü ðëáßóéï óô' ïðïßï óõãêñïôåßôáé ôï öõóéêü êé áíèñùðïãåíÝò óýóôçìá, ìå ôïí Üíèñùðï, íïïýìåíï áîéáêÜ êé Ý÷ïíôáò äéáìïñöþóåé ìéáí çèéêÞ ãéá ôï üëïí, íá ãÝíåôáé ðÜñï÷ïò, ðïíçôÞò êáé äéá÷åéñéóôÞò óå áõôü ?ìÝãéóôç ôï ëïéðüí ç åõèýíç ôïõ! Ëåéôïõñãþíôáò ï Üíèñùðïò óôá ðëáßóéá ôçò óõãêñïôçìÝíçò ôïýôçò ïëüôçôáò äéÝðåôáé áðü Ýíá Þèïò ãéá ôç öýóç, ðïõ óõíçèßæåôáé íá ëÝãåôáé «ðåñéâáëëïíôéêü Þèïò», áðü Ýíá Þèïò ôïí ôüðï, ðïõ óõãêñïôåß ôçí åõèýíç ôïõ ãé' áõôüí, áöïý ç ïëüôçôá ðñïóäéïñßæåôáé ùò ðåñéâÜëëïí, óå áíôßèåóç ìå ôï èåôéêéóôéêü Þèïò ôïõ óçììåñéíïý ôå÷íïêñáôéêïý ðïëéôéóìïý, ðïõ êáôáóôñÝöåé ôç öýóç êé ïäçãåß ôïí ðëáíÞôç óôçí êáôÜññåõóÞ ôïõ.

Ëïãéæüìåíïò óôá ðëáßóéá ôçò öõóéêÞò ïëüôçôáò ï Üíèñùðïò, Ý÷ïíôáò äéáìïñöùìÝíç ôçí áíÜëïãç çèéêÞ ãéá ôïí ôüðï, áíôéëáìâÜíåôáé ôï ðåñéâÜëëïí ùò ïëüôçôá, óô' ïðïßï êé áõôüò óõììåôÝ÷åé üíôáò ìÝëïò ôïõ öõóéêïý ãåíüìåíïõ. ÓÝâåôáé üëåò ôéò ìïñöÝò æùÞò êáé óõìâÜëëåé óôï êïéíùíéêü ãßãíåóèáé ùò ðáñáãùãüò áëëÜ êáé äéá÷åéñéóôÞò ôïõ óõóôÞìáôïò, ëüãù ôïõ ÷áñßóìáôïò ðïõ äéáèÝôåé, ôçò íüçóçò, ðïõ ôïõ äßíåé ôç äõíáôüôçôá (ôï äéêáßùìá áí èÝëåôå) íá êáôåõèýíåé ôïí ôñüðï ôïõ æçí óýìöùíá ìå ôçí çèéêÞ ãéá ôç öýóç ðïõ Ý÷åé äéáìïñöþóåé. Ëïãéæüìåíïò Ýôóé ï Üíèñùðïò ãßíåôáé ç óõíåßäçóç ôçò ãçò Ý÷ïíôáò áíáëÜâåé ôçí åõèýíç íá äéáôçñÞóåé áõôÞí åí áñìïíßá êáé éóïññïðßá.

Ïé áîßåò ðïõ ï Üíèñùðïò äéáìüñöùóå áðü ôç ãÝííçóÞ ôïõ Ýùò óÞìåñá êáé óõãêñïôïýí ôïí ôñüðï áíôßëçøçò êáé ëåéôïõñãßáò ôïõ óôïí êüóìï, ðñïÞëèáí êáé êáëëéåñãÞèçêáí ìÝóá áðü ôç ó÷Ýóç ôïõ ìå ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ. Áîßåò ðïõ Üãïíôáé áðü ðñüôõðá, üðùò ôçò áíôáãùíéóôéêüôçôáò Þ ôçò óõëëïãéêüôçôáò, äéáìïñöþèçêáí áêñéâþò ìÝóá áðü ôç ó÷Ýóç ôïõ áíèñþðïõ ìå ôç öýóç, ìå ôç ëåéôïõñãßá ôïõ óôïí ôüðï, êáèþò êáé áðü ôçí ðáñáôÞñçóç áðü ôïí Üíèñùðï êáé õéïèÝôçóç ôñüðùí ëåéôïõñãßáò ôçò öýóçò, êáé êáëëéÝñãåéáò áíôßóôïé÷á ôùí ó÷Ýóåþí ôïõ ìå ôïõò óõíáíèñþðïõò ôïõ. ¸ôóé äïìÞèçêáí ïé êïéíùíéêÝò áîßåò ãéá ôïí ðåñßãõñï, ãéá ôï ðåñéâÜëëïí, ðïõ åêöñÜæïíôáé óôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ áíèñþðïõ ðñïò áõôü. Ï ôñüðïò ðïõ ï Üíèñùðïò ôï áíôéìåôùðßæåé êáé áíôéóôïß÷ùò ëåéôïõñãåß åíôüò ôïõ, óõãêñïôåß ôï áîéáêü ôïõ ãßãíåóèáé êáé ôçí çèéêÞ ôïõ ãéá ôïí êüóìï, êáèþò ç ó÷Ýóç ìå ôï öõóéêü ãåíüìåíï åßíáé Üìåóç êáé Üðåöèç, ÷ùñßò í' áðáéôåßôáé ç ðñïóáñìïãÞ ðïõ õðÜñ÷åé óôç ó÷Ýóç ìå ôïõò óõíáíèñþðïõò. Óõíåðþò, ç äéáðáéäáãþãçóç ôïõ áíèñþðïõ êáé ï ôñüðïò ôïõ íá ëåéôïõñãåß óôçí êïéíùíßá, áðïññÝåé áðü ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ áðÝíáíôé óôç öýóç êáé ôç ëåéôïõñãßá ôïõ óôïí ôüðï, êé Ýãêåéôáé óôçí ïõóéáóôéêÞ ðñüóëçøç ôùí êïéíùíéêþí áîéþí, ðïõ äé' áõôÞò ðáñÜãïíôáé, êé Ý÷ïõí ôçí ðñùôïãÝíåéá êáé êáèáñüôçôá ôçò åéëéêñéíïýò ðñùôáñ÷éêÞò ó÷Ýóçò, ðïõ ùò ðáèçôéêÞ áîßá ðñïóëáìâÜíåôáé áðü ôïí Üíèñùðï, êáé õðüêåéôáé óôç äéáìüñöùóç êáé ðñïóáñìïãÞ óôá ðëáßóéá ôçò êïéíùíßáò ôùí áíèñþðùí. Ôï æÞôçìá åßíáé, êé áõôü äõóôõ÷þò óõìâáßíåé óÞìåñá, ìçí ç ðñïóáñìïãÞ ìåôåîåëé÷èåß óå äéáóôñïöÞ, ãéá ôçí éêáíïðïßçóç áôïìéêþí Þ ïéêïíïìéêþí ùöåëåéþí, êáé ôïýôï ðñáãìáôïðïéçèåß óå âÜñïò ôçò öýóçò êáé ôïõ ðëáíÞôç ãåíéêüôåñá!..

Ìéá ôÝôïéá êáôÜóôáóç óçìáßíåé üôé Ý÷åé ÷áèåß ôï íüçìá ôçò ðñùôáñ÷éêÞò Ýííïéáò ôçò êïéíùíéêÞò áîßáò, êáé ï Üíèñùðïò Ý÷åé áðïóôáóéïðïéçèåß áðü ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ. Êáé ôïýôï äéüôé ç åðéêïéíùíßá ôïõ êáé ç ó÷Ýóç ôïõ ìå ôï ðåñéâÜëëïí, ùò áíáöïñÜ óôï êïéíü áãáèü, Ý÷åé ÷Üóåé ôï êïéíùíéêü ôçò óôïé÷åßï êé Ý÷ïõí ðáñåìâëçèåß ðñüôõðá, üðùò ôï ïéêïíïìéêü, ðïõ Ý÷åé áíáöïñÜ óô' áôïìéêü üöåëïò. Ôá ðñüôõðá áõôÜ Ý÷ïõí êáô' ïõóßáí åðéâëçèåß êáé êáôáóôÝëëïõí ôçí ðñáãìáôéêÞ ó÷Ýóç ôïõ áíèñþðïõ ìå ôïõò óõíáíèñþðïõò ôïõ êáé ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ, óôá ðëáßóéá ôçò êïéíùíßáò. Ôï êïéíùíéêü ðåñéâÜëëïí äéáóõíäÝåôáé Üìåóá êé ïõóéáóôéêÜ ìå ôï ðåñéâÜëëïí ïðïý ï Üíèñùðïò æåé, ìå ôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí, Ýôóé ðïõ ç áðïîÝíùóÞ ôïõ áðü áõôü íá ïäçãåß óå äéáññáãÞ ôçò êïéíùíßáò êáé ó' Ýëëåéøç êïéíùíéêüôçôáò. Ïé êïéíùíéêÝò áîßåò óõíåðþò áíáäåéêíýïõí ôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ êáé ôïðéáêÞ ìáò åõèýíç, ç ïðïßá äéáóõíäÝåôáé ìå ôçí åîõðçñÝôçóç ôçò êïéíùíßáò êáé ôùí áíáãêþí ôçò, óôï ðëáßóéï ðïõ ôï ðåñéâÜëëïí äýíáôáé íá åîõðçñåôÞóåé áõôÝò ÷ùñßò íá õðïâáèìßæåôáé. Ç Ýííïéá ùóôüóï ôçò áîßáò, ðïõ ðñïóäéïñßæåé ôçí çèéêÞ êáé ôïí ôñüðï ôïõ æçí ôïõ áíèñþðïõ, åßíáé ðñïâëçìáôéêÞ, êáèþò åííïåßôáé äéáöüñùò, áíáëüãùò ìå ôï ðïëéôéêïïéêïíïìéêü êáé êïéíùíéêü óýóôçìá æùÞò ðïõ áêïëïõèåßôáé. Ç áîßá óÞìåñá Ý÷åé åêöýãåé ôïõ çèéêïý íïÞìáôüò ôçò, óõíáñôþìåíç ìå ôï (õëéêü) êÝñäïò, åíþ ðáëáéüôåñá åß÷å çèéêü ðñïóáíáôïëéóìü.

Ðáëáéüôåñá ôï áîéáêü ðñüôõðï êáôåõèýíïíôáí êáé õðïóôçñßæïíôáí áðü èåóìïýò. Ç ðáñÜäïóç ëåéôïõñãïýóå ùò ïäçãüò, ùò êáíüíáò Þ ùò óýìâïõëïò ãéá ôçí åíÝñãåéá Þ ôçí ðñáêôéêÞ ôïõ áíèñþðïõÿ óÞìåñá áðùèåß Þ äçëþíåôáé ìïõóåéáêÜ! Ôï çèéêü íüçìá ãéá ôç æùÞ ðñïÝêõðôå ùò áõôïíüçôç ðñïûðüèåóç, ùò ðåðïßèåóç, ìÝóá áðü ôçí ïéêïãÝíåéá êáé ôçí êïéíüôçôá, ìÝóá áðü ôï óýóôçìá áëëçëïâïÞèåéáò ðïõ õðÞñ÷å óôçí êïéíùíßá ùò öõóéêÞ äéáäéêáóßá óôá ðëáßóéá ëåéôïõñãßáò ôùí èåóìþí, ïðïý ï Üíèñùðïò åíåñãïýóå åí ôç öýóåé, âÜóåé ôùí êáíüíùí ðïõ ôïõ äéáìüñöùíå ôüôå ç æùÞ êáé äéáóöáëéæüôáí áðü ôïõò êïéíùíéêïýò êáé ðïëéôéêïýò èåóìïýò. Ç ÷ñÞóç ôçò öýóçò Þôáí èåìéôôÞ, êé áõôü áíôéêáôïðôñßæïíôáí óôç ëåéôïõñãßá ôïõ ôüðïõ, ü÷é üìùò ç åêìåôÜëëåõóÞ ôçò. Ôï ïéêïíïìéêü êÝñäïò, ìç óõíäåüìåíï ìå ôçí êáôáíÜëùóç, äåí Þôáí åðéäßùîç, áöïý ðñïåß÷å ç åðéâßùóç, ç ïðïßá ãéá íá äéáóöáëéóôåß, Ýðñåðå íá ðñïóôáôåõèåß ç öýóç, ðïõ áðïôåëïýóå ôïí «ôüðï» ôïõ áíèñþðïõ. Õðü áõôÞ ôçí Ýííïéá, èåóìïß ðïõ óÞìåñá Ý÷ïõí õðïâáèìéóôåß, üðùò ç ïéêïãÝíåéá, ôüôå áðïôåëïýóáí ôï çèéêü óôÞñéãìá ôçò êïéíùíßáò, õðïóôçñßæïíôáò ôï áîéáêü ðñüôõðï æùÞò ôïõ áíèñþðïõ, óô' ïðïßï ç öýóç åß÷å çèéêÞ õðïóôÜóç.

Ãéá íá èåùñÞóïõìå ôçí ðñïóöåñüìåíç áîßá óå ó÷Ýóç ìå ôï íüçìÜ ôçò, ðñÝðåé íá ôçí ïñßóïõìå. Ï êïéíüò ïñéóìüò ðïõ äßíåôáé åßíáé üôé, áîßá åßíáé ôï óýíïëï ôùí éäéïôÞôùí ðïõ áðïäßäïõí ÷ñçóéìüôçôá, óðïõäáéüôçôá êáé óçìáóßá ó' Ýíá ðñüóùðï Þ ðñÜãìá. Ðéï óýíèåôá èá ëÝãáìå üôé, áîßá åßíáé ìéá ðåðïßèåóç ç ïðïßá óõíéóôÜ Ýíáí ìïíéìüôåñï, èåìåëéþäç ðíåõìáôéêü ðñïóáíáôïëéóìü (áôüìùí Þ ïìÜäùí) êáé âÜóåé ôçò ïðïßáò ïé Üíèñùðïé åðéëÝãïõí êÜðïéïõò ôñüðïõò óõìðåñéöïñÜò Þ óêïðïýò æùÞò. Ãßíåôáé öáíåñü åê ôïýôïõ üôé, óôá ðëáßóéá ôçò äéáôýðùóçò åíüò êïéíÜ áðïäåêôïý ïñéóìïý ãéá ôçí áîßá, ðïõ íá Ý÷åé ëåéôïõñãéêÞ óçìáóßá, óõìðåñéåëÞöèç óôçí Ýííïéá ôçò ç õëéêÞ áîßá, ìáæß ìå êÜèå Üëëç Üûëç (ðíåõìáôéêÞ, çèéêÞ, øõ÷éêÞ, áéóèçôéêÞ, óõíáéóèçìáôéêÞ ê.Ü.), óõìðëÝêïíôáò ôï ëåéôïõñãéêü óôïé÷åßï ôçò áîßáò ìå ôï éäåáôü, ôï ðñáêôéêü ìå ôï õðåñâáôéêü, ôï äõíáôü ìå ôï äõíÜìåíï, ïýôùò þóôå íá êáôáóôåß áõôÞ ðñïóëÞøéìç êé åöáñìüóéìç. Êáé ôïýôï äéüôé ç åíÝñãåéá ôïõ áíèñþðïõ Ý÷åé íüçìá åÜí óçìáóéïäïôåßôáé êé áîéþíåôáé, êé áíôßóôïé÷á ç áîßá áðïêôÜ íüçìá êáé ïõóéþíåôáé üôáí õðåéñ÷Ýôáé ùò êáèïäçãçôéêÞ áñ÷Þ óôçí ðñÜîç ôïõ áíèñþðïõ. ÄåäïìÝíïõ üôé ç áîßá åßíáé áöçñçìÝíç Ýííïéá, Ý÷åé óçìáóßá áõôÞ íá óçìáßíåé ôçí åíÝñãåéá ôïõ áíèñþðïõ äéáìïñöþíïíôÜò ôçí óýìöùíá ìå ôï éäåáôü ðñüôõðï óõìðåñéöïñÜò êáé ôñüðïõ æùÞò ôçò êïéíùíßáò. Êåßíï äå ðïõ ðñÝðåé íÜ÷ïõìå êáôÜ íïõ åßíáé üôé ïé áîéáêïß êáíüíåò åßíáé áíèñþðéíåò êáôáóêåõÝò, ðïõ åßôå åîåëß÷èçêáí áðü ôçí åìðåéñßá, åßôå óõíÞ÷èçêáí áðü ôç ëïãéêÞ. Áðïôåëïýí äéåñãáóßá ôïõ áíèñþðéíïõ íïõ óýìöùíá ìå ôçí áíèñþðéíç âßùóç êáé ôç óðïõäÞ ôçò æùÞò, êáé äéáìïñöþíïõí ðåñéïñéóìïýò ôçò åëåõèåñßáò äñÜóçò ôïõ áíèñþðïõ. Ïé Üíèñùðïé êáèïñßæïõí ôçí çèéêÞ êáôáëëçëüôçôá êáé èÝôïõí ôï áîéáêü ðñüôõðï ëåéôïõñãßáò ôçò êïéíùíßáò. Áõôïß åßíáé õðåýèõíïé ãéá ôï æçí ðïõ ðñïïñßæïõí óôïí åáõôü ôïõò óýìöùíá ìå ôéò áîßåò ëåéôïõñãßáò ôïõò óôç ãç. Ç áõôáîßá ôçò öýóçò, ùò âáóéêÞ èåþñçóç ôçò çèéêÞò ãé' áõôÞí, óõíåéäçôïðïéåßôáé ìÝóá áðü ôïí áîéáêü ðñïóäéïñéóìü ôïõ áíèñþðïõ, ï ïðïßïò êáëåßôáé, ùò ïí ìå íüçóç, íá Ý÷åé ñüëï óïöïý äéá÷åéñéóôÞ óôç ãç. Ãéá íá ôï ðåôý÷åé áõôü ðñÝðåé í' «áîéùèåß» ùò ïí, í' áðïêôÞóåé äçëáäÞ ôéò áîßåò ãéá ôç æùÞ ðïõ èá ôïí êÜìíïõí éêáíü êáé óõíåéäçôü íá ôç óåâáóôåß êáé íá ôçí ðñïóôáôåýóåé ðñáãìáôéêÜ.

Ç Ýííïéá ôçò áîßáò ìÜò ðáñáðÝìðåé óôïí Íßôóå, ï ïðïßïò, áíáöåñüìåíïò óôçí õðåñï÷Þ ôïõ áíèñþðéíïõ åßäïõò, äéÝêñéíå ôçí éêáíüôçôÜ ôïõ íá äçìéïõñãåß ôï êáëü êáé ôï êáêü. Åðéäßùîç ôïõ áíèñþðïõ ðñÝðåé íá åßíáé ç õðüôáîç ôùí õðïêåéìåíéêþí áîéþí óôçí õðçñåóßá ôïõ êïéíïý áãáèïý. Ç áîßá äéáöÝñåé áðü ôçí áñåôÞ. ÁñåôÞ åßíáé ç êáè' Ýîéí äéÜèåóç ôïõ áíèñþðïõ ãéá ôçí ðñáãìáôïðïßçóç ôïõ êáëïý. Áîßá åßíáé ç ðïéüôçôá ôùí ðñáãìÜôùí ðïõ ôá êáèéóôÜ åðéèõìçôÜ. Óå ôïýôç ôçí ôåëåõôáßá áñ÷Þ óôçñßæåôáé ç åðéèõìßá ìáò ãéá ôï ôïðßï. Ïñìþìåíïé áðü ôçí áíèñþðéíç öýóç, åßôå âéïëïãéêÜ, åßôå ðíåõìáôéêÜ, åßôå çèéêÜ ëåéôïõñãïýíôåò, åðéèõìïýìå ôéò ðïéüôçôåò ôïõ ðåñéâÜëëïíôüò ìáò.

Ï ðñïóäéïñéóìüò ôçò áîßáò, üðùò ðñïåßðáìå, óõíáñôÜôáé ìå ôï óýóôçìá æùÞò óô' ïðïßï ôçí ïñßæïõìå. ×ñçóéìïðïéþíôáò ôï áíèñùðïêåíôñéêü óýóôçìá, ç áîßá óõíáñôÜôáé ìå ôçí åîÝëéîç, üðùò ï Üíèñùðïò ôçí ðñïóäéüñéóå, óýìöùíá ìå ôï áîéáêü ôïõ óýóôçìá. Ôï «åßíáé» åí ðñïêåéìÝíù ðñïóäéïñßæåé ôçí áîßá êé ü÷é ôï «ðñÝðåé», ô' ïðïßï åßíáé êáôáíáãêáóôéêü ãéá ôïí Üíèñùðï, êáèþò áðïññÝåé áðü ôï öõóéïêåíôñéêü óýóôçìá æùÞò, ôï ïéêïêåíôñéêü, ìå ôïí Üíèñùðï (óôçí ôåëåõôáßá ôáýôç ðåñßðôùóç) íá âñßóêåôáé óå ó÷Ýóç åíüôçôáò ìå ôç öýóç ?åî ïõ êáé ç ÷ñçóéìïðïßçóç ôïõ «ïßêïõ» óôçí Ýííïéá ôïõ óõóôÞìáôïò, óôá ðëáßóéá ôçò ïëüôçôáò öýóçò êé áíèñþðïõ, ðïõ ðñïäéáãñÜöåôáé. Óå áõôü ôï óýóôçìá ôçò åíüôçôáò ï Üíèñùðïò õðáêïýåé óôïõò âáóéêïýò áîéáêïýò êáíüíåò ðïõ ðñïóäéïñßæïõí ôï öõóéêü áíôéêåßìåíï êé áöïñïýí ôçí ßäéá ôç æùÞÿ ðþò áõôÞ åííïåßôáé êáé ðñïóëáìâÜíåôáé. Ôï «åßíáé» åßíáé åõÝëéêôï, åõðñïóÜñìïóôï óôï ñïõ ôçò åîÝëéîçò, êáé äåí ðåñéïñßæåé ôïí Üíèñùðï. Áõôüò ìå ôï «ðñÝðåé» äå íïéþèåé åëåýèåñïò, êáèþò ðñïóäéïñßæåôáé óýìöùíá ìå ôç öýóç êáé ôï èåìåëéáêü áîéáêü ðñüôõðï ðïõ áðïññÝåé áðü ôï ïñãáíéêü öõóéêü óýóôçìá ?ðïõ ìÝñïò ôïõ åßíáé ï Üíèñùðïò.

Óôï åí ëüãù óýóôçìá, Ýííïéåò üðùò «äÝïí» Þ «êáëü» (ðïõ åßíáé ôï öõóéïêñáôéêÜ ïñèü), óõíáñôþìåíåò ìå ôï ïí êáé ôç æùÞ, Ý÷ïõí âÜóç êáé äéáìïñöþíïõí ôï ëåéôïõñãéêü ðñïóäéïñéóìü ôçò åíÝñãåéáò ôïõ áíèñþðïõ. Äåí åßíáé üìùò óõìâáôÝò ìå ôï áíèñùðïêåíôñéêü óýóôçìá æùÞò, ðïõ ôéò èåùñåß ðëÜíç. Åßíáé ðëÜíç, áöïý ç Ýííïéá ôïõ êáëïý åßíáé ó÷åôéêÞ êáé õðïêåéìåíéêÜ áîéïëïãßóéìç (ìåôñÞóéìç) óýìöùíá ìå ôïí åêÜóôïôå èåùñü. Åöüóïí äåí ìåôñÜôáé ãéá íá ðñïóäéïñéóôåß êáé í' áðïäïèåß õðïëïãéóôéêÜ, äåí Ý÷åé áíôéêåéìåíéêÞ âÜóç ýðáñîçò óôï óýóôçìá. Åßíáé «êáëü», ð.÷., ï ðïíçôÞò ôïõ ôüðïõ íá ðñïóôáôåýåé ôç ãç ïðïý ðïéåß, ïðïý äÝåôáé êé áíáâéâÜæåôáé, åíþ ãéá ôïí ôå÷íïêñÜôç ðïõ èÝëåé ôç ãç ãéá íá äñáóôçñéïðïéçèåß êáôÜ ôï ðñüôõðï ôçò ïéêïíïìéêÞò áíÜðôõîçò, äåí åßíáé «êáëü» ôï íá äåóìåýåôáé ç ãç áõôÞ ìÝíïíôáò «áíáîéïðïßçôç». Ôï áíôéêåéìåíéêÜ êáëü ãéá ôïí ðïíçôÞ, åßíáé õðïêåéìåíéêÜ êáëü ãéá ôïí ôå÷íïêñÜôç, êáé ôïýôï êÜìåé ôïí ôåëåõôáßï íá éó÷õñéóôåß, üíôáò ìçí åííïçìÝíïò óå ìéá ó÷Ýóç åíüôçôáò áíèñþðïõ – öýóçò, üôé ç áîßá ôïõ öõóéêïý óõóôÞìáôïò åßíáé õðïâáëëüìåíç êáé åîùãåíÞò, åßíáé åããåíÞò ôïõ óõóôÞìáôïò êé ü÷é ôïõ áíèñþðïõ. Ìïëáôáýôá ðñÝðåé í' áðïäå÷ôïýìå ùò ãåíéêÜ êáëü ôéò åããåíåßò áîßåò ôïõ öõóéêïý óõóôÞìáôïò, ðïõ åßíáé áäéáìöéóâÞôçôåò áîßåò, áðïôåëïýóåò ôï èåìåëéáêþò ðñïêåßìåíï ôïõ öõóéêïý óõóôÞìáôïò, üðùò ð.÷. ôç âéïðïéêéëüôçôá ôùí ïéêïóõóôçìÜôùí. ËáìâÜíïíôáò ôåò ùò ôÝôïéåò ìå âÜóç ôç äéáéóèçôéêÞ çèéêÞ, ðñïóôáôåýïõìå ôç öýóç óýìöùíá ìå ôïí ðñïêýðôïíôá áðü ôç èåþñçóç ôïýôç áîéáêü êáíüíá.

Aðüóðáóìá áðü ôï âéâëßï ôïõ Áíôþíéïõ Â. ÊáðåôÜíéïõ, “ÖÕÓÉÓ ÅÑÃÏÍ. Íïþíôáò ãéá ôç öýóç…”, éäéùôéêÞ Ýêäïóç, ÁèÞíá 2017

ÐÇÃÇ : dasarxeio.com