Ποιος ξέρει καμιά φορά τι γίνεται… Το καλοκαίρι μπήκε για τα καλά, ο περισσότερος τόπος στα ορεινά έχει ερημώσει, η παρασιτική βλάστηση οργιάζει. Όλο και περισσότερο παρατηρείται και στον τόπο μας το φαινόμενο να εμφανίζονται φίδια κοντά σε σπίτια. Καλό θα είναι να ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε σε περίπτωση που έχουμε το κακό συναπάντημα που λένε με καμιά οχιά, το μοναδικό δηλητηριώδες και επικίνδυνο είδος φιδιού, όπως λένε οι ειδικοί, που απαντάται στον ελλαδικό χώρο. Να ξέρουμε πάντως ότι τα φίδια δεν επιτίθενται και δεν δαγκώνουν αν δεν βρεθούν σε κίνδυνο. Τα περισσότερα δαγκώματα που παρατηρούνται στα μέρη μας είναι γιατί άθελά του καμιά φορά πατάει κανείς κάποιο φίδι με αποτέλεσμα αυτό να αισθανθεί ότι απειλείται και να δαγκώσει.

Στην Ελλάδα, από τα περίπου 70 είδη ερπετών που μπορεί να συναντήσει κανείς, μόνο 7 φέρουν δηλητήριο και είναι όλα τους είδη φιδιών. Τα 5 ανήκουν στην οικογένεια των Εχιδνιδών (Οχιές) και είναι σωληνόγλυφα με σχετικά ισχυρό δηλητήριο, ενώ τα υπόλοιπα 2 στην οικογένεια των Κολουβρίδων και είναι οπισθόγλυφα με ασθενές δηλητήριο, ακίνδυνα για τον άνθρωπο.

Τα φίδια της οικογένειας των Εχιδνιδών (Viperidae) δεν απαντούν ποτέ όλα μαζί στο ίδιο μέρος, αλλά έχουν διαφορετική εξάπλωση ανά την ελληνική επικράτεια και είναι τα εξής:

Οχιά (Vipera ammodytes)
Οθωμανική Οχιά (Montivipera xanthina)
Οχιά της Μήλου (Macrovipera schweizeri)
Αστρίτης (Vipera berus
Νανόχεντρα (Vipera ursinii)

Ενώ οι δηλητηριώδεις Κολουβρίδες (Colubridae) είναι οι παρακάτω:

Σαπίτης (Malpolon insignitus)
Αγιόφιδο (Telescopus fallax)

Το δάγκωμα του φιδιού

Σωληνόγλυφα

Στα σωληνόγλυφα φίδια τα δυο δόντια που διοχετεύουν το δηλητήριο είναι πολύ μεγαλύτερα από τα υπόλοιπα, είναι τοποθετημένα μπροστά -όπως οι κυνόδοντες στα θηλαστικά- και είναι κινητά. Όταν δεν χρησιμοποιούνται παραμένουν διπλωμένα προς τα πίσω και κατά το δάγκωμα ξεδιπλώνονται αστραπιαία για να δαγκώσουν και να εγχύσουν το δηλητήριο στους ιστούς του θύματος. Αυτοί οι κυνόδοντες κατά μήκος είναι κούφιοι εσωτερικά σαν σύριγγες, ώστε να μπορούν να διοχετεύουν το δηλητήριο το οποίο παραμένει αποθηκευμένο στους δηλητηριώδης αδένες των φιδιών. Ο κάθε κυνόδοντας μπορεί να κινείται ανεξάρτητα από τον άλλο. Το δηλητήριο των φιδιών που ανήκουν στα σωληνόγλυφα φίδια επιδρά κυρίως στο κυκλοφορικό σύστημα, προκαλεί πήξιμο του αίματος και φράζουν οι αρτηρίες των πνευμόνων. Ο πόνος και το τοπικό πρήξιμο είναι συνήθως σοβαρά και σε έντονο βαθμό, με μια αίσθηση έντονου καψίματος. Σύντομα το σημείο στο οποίο έγινε το δήγμα, πρήζεται μελανιάζει και εάν δεν ληφθεί φαρμακευτική αγωγή αρχίζει να μαυρίζει καθώς το δηλητήριο προχωρά και καταστρέφει τους ιστούς στο σημείο του δήγματος.

Οπισθόγλυφα

Στα οπισθόγλυφα φίδια τα δόντια που εγχέουν το δηλητήριο είναι μικρότερα, δεν είναι κινητά και βρίσκονται τοποθετημένα στο πίσω μέρος της οδοντοστοιχίας. Σε γενικές γραμμές πάντως τα οπισθόγλυφα δεν θεωρούνται θανατηφόρα για τον άνθρωπο. Αφ' ενός το δηλητήριο είναι ήπιας τοξικότητας και αφ' ετέρου, στα περισσότερα είδη τα δόντια βρίσκονται αρκετά πίσω τοποθετημένα και δεν μπορούν εύκολα να δαγκώσουν παρά μόνο κάποιο δάχτυλο.

Όλα όσα πρέπει να ξέρετε για τα φίδια και τον πραγματικό βαθμό της επικινδυνότητάς τους. Τι πρέπει να κάνετε αν… συναντήσετε οχιά και τι αν σας δαγκώσει.

Στην Ελλάδα αριθμούνται συνολικά 22 είδη φιδιών (δεν περιλαμβάνονται τα υποείδη), με την οχιά να είναι το μόνο δηλητηριώδες και πραγματικά επικίνδυνο. Το είδος που απαντάται κυρίως είναι το Vipera ammodytes. Το μέγιστο μήκος της οχιάς είναι τα 95 εκατοστά, αν και οι περισσότερες μετρήσεις δείχνουν μέχρι 85 εκατοστά. Τα θηλυκά είναι συνήθως μεγαλύτερα και πιο ογκώδη από τα αρσενικά. Το κύριο χαρακτηριστικό της οχιάς είναι ένα κέρατο που υψώνεται στο μπροστινό μέρος της κεφαλής και το οποίο είναι ελαστικό και μαλακό. Το κέρατο αυτό δείχνει διαγώνια μπροστά. Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι ένα σχέδιο ζιγκ – ζαγκ σε όλο το σώμα. Τα αρσενικά έχουν πιο έντονο χρωματισμό από τα θηλυκά. Η γλώσσα τους είναι συνήθως μαύρη. Συνήθως οι οχιές είναι δραστήριες σε όλη τη διάρκεια της ημέρας. Παρ’ όλη τη φήμη γύρω από το όνομά τους, η V. Ammodytes είναι συνήθως ληθαργική, όχι τόσο επιθετική και αν δεν την προκαλέσεις δε δαγκώνει. Η συμπεριφορά τους αν απειληθούν εξαρτάται. Μερικές μπορεί να δαγκώσουν αμέσως, άλλες μπορεί να σφυρίζουν απλώς…

Η οχιά είναι το μεγαλύτερο και πιθανό το πιο δηλητηριώδες φίδι που βρίσκεται στην Ευρώπη. Το δηλητήριο είναι συνήθως αρκετά τοξικό. Έχει πρωτεολυτικά και νευροτοξικά συστατικά ενώ περιέχει και αιμοτοξίνες. Συμπτώματα, τυπικά ενός τσιμπήματος οχιάς, είναι πόνος, πρήξιμο και αλλαγή του χρώματος του δέρματος.

Εκτός απ’ την οχιά, δηλητηριώδης είναι το Αγιόφιδο ή Γατόφιδο και ο Σαπίτης, τα οποία όμως είναι οπισθόγλυφα, πράγμα που σημαίνει ότι πολύ δύσκολα μπορούν να καταφέρουν δάγκωμα με έκχυση στον άνθρωπο. Αλλά και να το κάνουν, το δηλητήριό τους είναι εξαιρετικά ασθενές. Κατά τα άλλα, τα φίδια είναι άκακα και εντελώς παρεξηγημένα… Σ’ αυτό συνέβαλαν οι θρύλοι και οι παραδόσεις της χώρας μας, όπως φυσικά και ο θρησκειολογικός συμβολισμός του φιδιού με το «κακό» (ο καταραμένος όφις!).

Τα φίδια πάντως τρομάζουν εξίσου με τον άνθρωπο, όταν αντιληφθούν την παρουσία του. Και δεν επιτίθενται παρά μόνο αν απειληθεί η ζωή τους. Αν δηλαδή κάποιος δεν επιχειρήσει να σκοτώσει το φίδι, όπως σχεδόν πάντα γίνεται, δεν θα έχει απολύτως κανένα πρόβλημα στη σχέση μαζί του! Πόσο μάλλον όταν αυτή η «σχέση» μπορεί να είναι και επωφελής, αφού τα φίδια είναι οι φυσικοί εξολοθρευτές των τρωκτικών. Ένα φίδι μπορεί να καταναλώσει μέχρι και χίλια ποντίκια στη ζωή του…

Στην Αιτ/νία δεν έχει γίνει ποτέ ως σήμερα επίσημη καταγραφή των περιστατικών που απασχόλησαν τις υγειονομικές υπηρεσίες, ώστε να υπάρχουν στατιστικά δεδομένα σε βάθος χρόνου για να μπορούν να αξιοποιηθούν. Φέτος μόνο… και μέχρι στιγμής, υπάρχουν τρεις άνθρωποι που μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο του Αγρινίου μετά από δάγκωμα φιδιού και ένας στο νοσοκομείο του Μεσολογγίου. Το πρώτο πάντως δάγκωμα φέτος έγινε στην περιοχή της Βόνιτσας και ο ασθενής μεταφέρθηκε στο κοντινό νοσοκομείο της Λευκάδας. Συνολικά δηλαδή… και μέχρι αυτή τη στιγμή έχουμε πέντε περιστατικά.

Γιατροί όμως με τους οποίους μιλήσαμε, τόσο στο νοσοκομείο Αγρινίου όσο κυρίως σε Κέντρα Υγείας στις αγροτικές περιοχές του νομού, μας ανέφεραν ότι έχουν κληθεί τα τελευταία χρόνια αρκετές φορές να αντιμετωπίσουν τέτοια κρούσματα. Συμβουλεύουν δε η μεταφορά να γίνεται άμεσα και υπενθυμίζουν τη γνωστή πρακτική που άμεσα πρέπει να εφαρμόζει κάποιος που υποστεί το δάγκωμα της οχιάς, αυτή δηλαδή της μικρής τομής (δέσιμο για να μην προχωρήσει το δηλητήριο και ρούφηγμα). Στα Κέντρα Υγείας πάντως υπάρχουν οι αντιοφικοί οροί. Σε περίπτωση που σ’ αυτά μεταφερθεί κάποιος που είχε την «εμπειρία», θα του παρασχεθούν οι πρώτες βοήθειες και θα μεταφερθεί στο νοσοκομείο.

Τέλος, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι λόγω της παρασιτικής βλάστησης, αλλά και των πολλών εγκαταλελειμμένων σπιτιών, φίδια εμφανίζονται συχνά ακόμη και στον πολεοδομικό ιστό του Αγρινίου. Στις παρυφές της πόλης η εμφάνισή τους είναι συχνότατη. Το θειάφι θεωρείται απωθητικό των φιδιών, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος όμως είναι η αποψίλωση και ο καθαρισμός κτημάτων και αγροικιών (όπου και τα περισσότερα κρούσματα). Οι γάτες δε… κάνουν καλή δουλειά για όσους δεν θέλουν να έχουν «ανεπιθύμητους» επισκέπτες.

Η επικινδυνότητα των φιδιών της χώρας μας αναφέρεται και μόνο στην περίπτωση που καταφέρουν δάγκωμα στον άνθρωπο.

Η διαδικασία του δαγκώματος είναι ταχύτατη στα δηλητηριώδη φίδια και διαρκεί μόνο 1/3 του δευτερολέπτου. Σε ένα τρίτο του δευτερολέπτου το φίδι εκτινάσσεται, δαγκώνει και αποτραβιέται πίσω για να διασφαλίσει ότι δεν κινδυνεύει. Συνήθως πριν το δάγκωμα το φίδι σχηματίζει ένα S με το σώμα του. Κατά την εκτίναξη για το δάγκωμα, τα σαγόνια μπορούν να ανοίξουν κατά 90°. Το δάγκωμα μπορεί να είναι στεγνό (να μην εγχύσει δηλητήριο δηλαδή). Εάν στο σημείο που δάγκωσε το φίδι υπάρχουν δυο μικρές οπές, αυτό σημαίνει πως ενδεχομένως άφησε δηλητήριο.

Οι οχιές δεν κυνηγούν τους ανθρώπους οπότε αρχικά δεν χρειάζεται να πανικοβληθούμε. Εάν πλησιάσουμε κι άλλο (λιγότερο από 60 εκ.) μπορεί η οχιά να κάνει κάποια εκτίναξη για να προσπαθήσει να δαγκώσει.

Εάν η εκτίναξη βρει το στόχο της (σας δαγκώσει) αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα θάνατο, πράγμα μάλιστα που είναι ασυνήθιστο στην Ελλάδα μιας και οι θάνατοι από οχιά στην Ελλάδα είναι πάρα πολύ σπάνιοι.

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, το δάγκωμα της οχιάς μπορεί να είναι στεγνό (να μην εγχύσει δηλητήριο δηλαδή). Εάν στο σημείο που δάγκωσε η οχιά υπάρχουν δυο μικρές οπές, αυτό σημαίνει πως ενδεχομένως άφησε δηλητήριο. Σε άλλη περίπτωση και εάν το φίδι δεν είναι οχιά, στο σημείο που έγινε το δάγκωμα θα φαίνεται το αποτύπωμα μιας σειράς δοντιών σε σχήμα ανάποδου "U". Μόνο το δάγκωμα από οχιά αφήνει 2 μικρές οπές και αυτό διότι οι οχιές εκχέουν το δηλητήριο μέσω 2 μακριών δοντιών. Οπότε να είστε ήσυχοι πως εάν το δάγκωμα αφήνει αποτύπωμα δοντιών σε σχήμα "U", σημαίνει πως πρόκειται για άλλο φίδι μη δηλητηριώδες και όχι για οχιά.

Συμπτώματα:

Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων εξαρτάται από την ποσότητα του δηλητηρίου που έχει εγχυθεί.

Πρήξιμο και έντονος καυστικός πόνος γύρω από το δήγμα.

Ερύθημα γύρω από το τραύμα.

Αιμωδία και αργότερα παράλυση του δαγκωμένου άκρου.

Ναυτία και εμετός.

Ασθενικός σφυγμός, χαμηλή αρτηριακή πίεση, αδυναμία.

Αιμωδία της γλώσσας και του στόματος.

Μαζική εφίδρωση.

Πυρετός με ή χωρίς ρίγος.

Μυϊκός τρόμος.

Σπασμοί.

Διπλωπία.

Πονοκέφαλος.

Αντιμετώπιση:

Απομακρυνόμαστε και εμείς και το θύμα. Τα φίδια δεν κινούνται με μεγάλη ταχύτητα και μπορεί να είναι κάπου κοντά.

Διατηρούμε την ψυχραιμία μας. Το πιθανότερο είναι , το φίδι να μην είναι δηλητηριώδες. Αν δούμε στο τραύμα τις χαρακτηριστικές δύο τρύπες από τα δόντια του φιδιού τότε μάλλον έχουμε να κάνουμε με οχιά.

Ακινητοποιούμε το θύμα, ώστε να μειώσουμε (θεωρητικά) το βασικό μεταβολισμό και την εξάπλωση του δηλητηρίου.

Δεν κάνουμε καμία περίδεση. Το δηλητήριο κινείται μέσω της λεμφικής κυρίως κυκλοφορίας και η περίδεση, ειδικά αν είναι και ίσχαιμη (δηλαδή με συνοδό απόφραξη των αρτηριών) μπορεί να προκαλέσει μεγάλη ζημιά.

Δεν κάνουμε τομές με μαχαιρίδια και δεν αναρροφάμε αίμα από την πληγή (ειδικά με το στόμα!). Η καταστροφή των ιστών και ο πόνος που προκαλείται έτσι, είναι πολύ πιο επικίνδυνα από το 6% του δηλητηρίου που έχει υπολογιστεί ότι απομακρύνεται με τις άνω μεθόδους.

Πλένουμε το τραύμα με ήπια αντισηπτικά (π.χ. σαπούνι με νερό, οξυζενέ κ.λ.π.). Δεν τοποθετούμε πάγο.

Δεν δίνουμε στο θύμα να πιει αλκοόλ, ούτε ισχυρά παυσίπονα.

Φροντίζουμε για την άμεση μεταφορά του θύματος στην πλησιέστερη ιατρική μονάδα, τηλεφωνώντας εκ των προτέρων και αναφέροντας το συμβάν και τον τύπο του φιδιού ώστε να χορηγηθεί ο κατάλληλος αντιοφικός ορός.

Πηγές :
kathimerini.gr
gpeppas.gr