Η μετανάστευση των πουλιών στο Αιγαίο και όχι μόνο ...
!
Η μετανάστευση των πουλιών είναι μια προσαρμογή που τους επιτρέπει να εκμεταλλεύονται τις ευνοϊκές αλλά πρόσκαιρες συνθήκες της εύκρατης ζώνης, με βασικό στόχο να εξασφαλίσουν την επιτυχία της αναπαραγωγής τους. Όσο βορειότερα πηγαίνουμε στην Ευρώπη τόσο δυσμενέστερες είναι οι συνθήκες του χειμώνα, με συνέπεια ένα ολοένα μεγαλύτερο ποσοστό των πουλιών που φωλιάζουν εκεί να μεταναστεύει το φθινόπωρο. Αρκετά απ' αυτά απλά μετακινούνται νοτιότερα στην Ευρώπη, τα περισσότερα όμως, αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια, φεύγουν προς την Αφρική επιστρέφοντας την άνοιξη.
Η γοητεία του φαινομένου της μετανάστευσης των πουλιών μας κάνει συχνά να ξεχνάμε πόσο επίπονο και επικίνδυνο εγχείρημα είναι. Το ταξίδι είναι μακρύ και η Μεσόγειος θάλασσα μαζί με την έρημο της Σαχάρας αποτελούν δύο αναπόφευκτα τμήματα της διαδρομής που δεν προσφέρουν ούτε τροφή ούτε χώρο για ανάπαυση. Σε κάθε μεταναστευτική περίοδο ένας τεράστιος αριθμός πουλιών χάνεται είτε λόγω φυσικών αιτίων όπως η εξάντληση, είτε λόγω απρόβλεπτων γεγονότων όπως οι αντίξοες καιρικές συνθήκες και ο αποπροσανατολισμός. Ωστόσο αυτές οι απώλειες είναι λιγότερες από εκείνες που θα είχαν αν διαχείμαζαν στην Ευρώπη και αντισταθμίζονται με μία επιτυχημένη αναπαραγωγική περίοδο.
Αντίθετα, οι μεγάλης κλίμακας μεταβολές του φυσικού χώρου που συντελούνται τα τελευταία χρόνια έχουν καταστρεπτικές συνέπειες, αφού τα πουλιά δεν έχουν αναπτύξει μηχανισμούς προσαρμογής για να τις αντιμετωπίσουν. Για να αναφέρουμε ένα μόνο παράδειγμα, η αποψίλωση της σαβάνας νότια της Σαχάρας έχει προκαλέσει επέκταση της ερήμου προς τα νότια με αποτέλεσμα τα πουλιά να συναντούν μεγάλες δυσκολίες και να υφίστανται τρομακτικές έκτακτες απώλειες, καθώς το μεταναστευτικό ταξίδι χρόνο με τον χρόνο επιμηκύνεται.
Για εκατομμύρια πουλιά τα νησιά του Αιγαίου είναι ένας ενδιάμεσος σταθμός στο μακρύ μεταναστευτικό ταξίδι. Φτάνοντας εδώ έχουν απόλυτη ανάγκη από ασφαλείς χώρους για να αναπαυθούν και, αν είναι δυνατό, να τραφούν. Το μαζικό αυτό πέρασμα ήταν ανέκαθεν γνωστό στους νησιώτες και επηρέαζε εποχιακά τη διατροφή τους, αφού παγίδευαν εύκολα τεράστιους αριθμούς κουρασμένων μεταναστών. Τέτοιες πρακτικές διατηρούνται ακόμη στη Χίο και σε άλλα νησιά. Σήμερα, ωστόσο, με δεδομένη την αύξηση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα μεταναστευτικά πουλιά, η σκόπιμη θανάτωσή τους δεν είναι παρά μια επιπρόσθετη, αδικαιολόγητη απειλή.
Εξαιρώντας ελάχιστα είδη που διστάζουν να διασχίσουν τη θάλασσα, όπως, η Καρακάξα, τα περισσότερα πουλιά μπορούν να πετάξουν εύκολα πάνω από τα στενά θαλάσσια περάσματα που χωρίζουν τα νησιά του Αιγαίου τόσο μεταξύ τους όσο και από την ηπειρωτική χώρα. Αρκετά, όμως, από τα είδη της ηπειρωτικής χώρας τελικά δεν απαντούν στο Αιγαίο, καθώς τα νησιά δεν προσφέρουν αρκετό χώρο και κατάλληλους βιότοπους για όλα τα είδη. Επομένως μια ματιά στο φάσμα των διαθέσιμων φυσικών συστημάτων του Αιγαίου ερμηνεύει σε μεγάλο βαθμό και τη σύνθεση της ορνιθοπανίδας του.
Η ανοιχτή θάλασσα είναι βιότοπος για τα θαλασσοπούλια όπως ο Μύχος, που μπορούν να μετακινούνται σε μεγάλες αποστάσεις ακολουθώντας τα κοπάδια των ψαριών. Τα παράκτια νερά είναι πιο ρηχά και το ψάρεμα ευκολότερο. Εδώ τρέφεται ένας μεγαλύτερος αριθμός ψαροφάγων ειδών που επισκέπτονται το Αιγαίο ή φωλιάζουν σ' αυτό όπως τα βουτηχτάρια, τα γλαρόνια και o Θαλασσοκόρακας.
Τα χιλιάδες χιλιόμετρα βραχωδών ακτών του Αιγαίου προσφέρουν πολύτιμους χώρους τροφής και ασφαλείς θέσεις για φώλιασμα και ανάπαυση. Εδώ σταθμεύουν πολλά μεταναστευτικά είδη όπως οι ερωδιοί και φωλιάζουν σημαντικά είδη αρπακτικών.
Τα φρυγανικά τοπία με τα διάσπαρτα βράχια είναι μια γνωστή εικόνα των αιγαιοπελαγίτικων τοπίων το καλοκαίρι. Την άνοιξη τα ανθισμένα αρωματικά φυτά προσελκύουν έναν μεγάλο αριθμό εντόμων. Η αφθονία τους προσελκύει με τη σειρά της εντομοφάγα πουλιά, επιδημητικά και μεταναστευτικά. Εδώ ζουν μερικά χαρακτηριστικά είδη όπως ο Σκουρόβλαχος και το Φανέτο, ενώ τα φρύγανα στη δυτική Λέσβο φιλοξενούν το σπάνιο Σμυρνοτσίχλονο.
Πυκνοί θαμνότοποι κυριαρχούν σε πολλά νησιά. Αν και συχνά υπερβοσκημένοι, οι βιότοποι αυτοί προσφέρουν θέσεις φωλιάσματος και ανάπαυσης σε αρκετά πουλιά και ασφαλή καταφύγια σε διερχόμενους μετανάστες. Είναι, επίσης, τόποι πλούσιοι σε έντομα και οι καρποί θάμνων όπως της κουμαριάς ή του σχίνου αποτελούν μια άφθονη, αν και περιστασιακή, πηγή τροφής για πολλά πουλιά.
Τα παραδοσιακά αγροτικά τοπία επιδεικνύουν ένα εντυπωσιακό μωσαϊκό από μικρά χωράφια, περιβόλια, φυτοφράκτες και συστάδες δέντρων και εδώ τα πουλιά βρίσκουν μια μεγάλη ποικιλία θέσεων για να τραφούν και να φωλιάσουν. Στα μικρότερα νησιά, όπου η φυσική ετερογένεια του τοπίου είναι περιορισμένη, η μεγαλύτερη ποικιλία ειδών πουλιών βρίσκεται γύρω από αγροτικές και κατοικημένες περιοχές.
Τα πουλιά είναι ενδεχομένως καλύτεροι γνώστες της αεροδυναμικής από τον άνθρωπο, όπως δείχνουν νέα επιστημονικά ευρήματα. Ομάδα ερευνητών ανακάλυψε ότι η πτήση πολλών αποδημητικών πτηνών σε σχηματισμό V, πέραν του ότι προσφέρει ένα υπέροχο θέαμα στον ουρανό, τους δίνει τη δυνατότητα να εξοικονομούν πολύτιμη ενέργεια «δαμάζοντας» τα ρεύματα του αέρα. Για καλύτερα αποτελέσματα παίρνουν μάλιστα πολύ συγκεκριμένες θέσεις και συγχρονίζουν τις κινήσεις των φτερών τους με ποικίλους τρόπους.
V, ο σχηματισμός της πτητικής «νίκης»
Πολλά είδη πτηνών που μεταναστεύουν από τον Βορρά προς τον Νότο πραγματοποιούν το ταξίδι τους πετώντας σε συγκεκριμένες θέσεις που σχηματίζουν μια γωνία σαν το λατινικό γράμμα V. Ο λόγος για τον οποίο κάνουν κάτι τέτοιο αποτελούσε «μυστήριο» για τους ειδικούς. Μια θεωρία έχει προτείνει ότι κατ' αυτόν τον τρόπο δυσκολεύουν τις επιθέσεις των αρπακτικών, μια άλλη ότι ο «καλύτερος» στον προσανατολισμό μπαίνει μπροστά για να οδηγήσει τους υπολοίπους.
Μια τρίτη έχει υποστηρίξει ότι ο «αεροδυναμικός» αυτός σχηματισμός εξοικονομεί ενέργεια (και άρα και δυνάμεις) για τα πουλιά που πετούν στο πίσω μέρος του V, γεγονός το οποίο επιβεβαιώθηκε θεωρητικά με μοντέλα. Όπως όμως είχε φανεί προκειμένου να επιτευχθεί αυτή η εξοικονόμηση τα μέλη της ομάδας έπρεπε να πετούν σε πολύ συγκεκριμένες θέσεις και να κουνούν τα φτερά τους με απόλυτο συγχρονισμό. Οι επιστήμονες θεώρησαν μάλλον απίθανο να συμβαίνει κάτι τέτοιο και έτσι η θεωρία αυτή δεν επεκράτησε έναντι των υπολοίπων.
Τώρα επιστήμονες από το Βασιλικό Κτηνιατρικό Κολέγιο του Λονδίνου με επικεφαλής τον Στίβεν Πορτουγκάλ και τον Τζέιμς Ασεργουντ αποδεικνύουν για πρώτη φορά στην πράξη ότι το «απίθανο» είναι πέρα για πέρα αληθινό. Οι ερευνητές παρακολούθησαν το μεταναστευτικό ταξίδι μιας ομάδας πτηνών του είδους βόρεια φαλακρή ίβις ή βόρεια φαλακρή θρασκιόρνιθα (Gerontius eremite).
Η σπάνια ευκαιρία για την παρακολούθηση άγριων πτηνών σε πτήση δόθηκε από ένα βραβευμένο πρόγραμμα στην Αυστρία. Η φαλακρή ίβις είναι ένα είδος που έχει εκλείψει από την Ευρώπη εδώ και 400 χρόνια και αυστριακοί επιστήμονες προσπαθούν να την επανεισαγάγουν εκτρέφοντας πτηνά και καθοδηγώντας τα στο πρώτο ταξίδι τους με ένα ειδικό ελαφρύ ιπτάμενο σκάφος.
Απόλυτος συντονισμός
Οι επιστήμονες του Βασιλικού Κτηνιατρικού Κολεγίου προσάρτησαν σε 14 φαλακρές θρασκιόρρνιθες που θα πραγματοποιούσε το παρθενικό της ταξίδι από την Αυστρία προς τον Νότο ειδικά μηχανήματα τα οποία είχαν σχεδιάσει έτσι ώστε να καταγράφουν τη θέση και τις κινήσεις των φτερών του κάθε πτηνού. Προς έκπληξή τους τα αποτελέσματα, τα οποία δημοσιεύθηκαν στην επιθεώρηση «Nature», έδειξαν ότι ο τρόπος που πετούσαν τα πουλιά διατηρώντας τον σχηματισμό τους σε σχήμα V ταίριαζε απόλυτα με τις προβλέψεις του θεωρητικού μοντέλου της αεροδυναμικής.
«Τοποθετούνται στην καλύτερη δυνατή θέση και κουνούν τα φτερά τους στον καλύτερο δυνατό ρυθμό» ανέφερε ο δρ Πορτουγκάλ στο ειδησεογραφικό τμήμα του «Nature».
Με βάση το θεωρητικό μοντέλο προκειμένου να επιτευχθούν τα βέλτιστα αποτελέσματα στον σχηματισμό V το κάθε πουλί θα πρέπει να τοποθετεί το φτερό του στο κινούμενο προς τα επάνω τμήμα του στροβίλου αέρα που δημιουργείται από την άκρη του φτερού του πουλιού που πετάει μπροστά του. Ο στρόβιλος αυτός όμως αλλάζει θέση προς τα επάνω ή προς τα κάτω καθώς το πουλί που βρίσκεται μπροστά κουνάει τα φτερά του. Για τον λόγο αυτό το πουλί που βρίσκεται από πίσω δεν θα πρέπει μόνο να τοποθετηθεί στην κατάλληλη θέση αλλά επί πλέον να κουνάει τα φτερά του στον κατάλληλο χρόνο (ο οποίος αλλάζει ανάλογα με την απόσταση μεταξύ των πτηνών).
Αυτό ακριβώς έκαναν οι φαλακρές θρασκιόρνιθες που παρακολούθησαν οι βρετανοί ερευνητές. Κατά τη διάρκεια της πτήσης τους τα πουλιά άλλαζαν συχνά τη θέση τους και τον ρυθμό της κίνησης των φτερών τους. Αυτά που βρίσκονταν στα σκέλη του V – λίγο πιο πίσω από το πουλί που πετούσε μπροστά – κουνούσαν τα φτερά τους συγχρονισμένα ώστε να επιτρέπουν σε εκείνα που πετούσαν τελευταία να παίρνουν περισσότερη ώθηση ενώ εκείνα που βρίσκονταν ακριβώς πίσω από τον «οδηγό» κουνούσαν τα φτερά τους εκτός χρόνου ώστε να ελαχιστοποιούν την επίδραση της καθοδικής φοράς που δημιουργούσαν οι στρόβιλοι από τα φτερά του πρώτου πουλιού.
Κατά τη διάρκεια της διαδρομής τα μέλη της ομάδας εναλλάσσονται στις διάφορες θέσεις στο V ώστε να ξεκουράζονται.
Αυτό δείχνει ότι τα πουλιά έχουν εξαιρετική ικανότητα να αισθάνονται ή και να προβλέπουν τις αναταράξεις του αέρα που προκαλούν οι «σύντροφοί» τους στην πτήση. Ο σχηματισμός V ωστόσο δεν υιοθετείται από όλα τα αποδημητικά πτηνά – ορισμένα, με κύριο παράδειγμα τα ωδικά πτηνά, τον έχουν εγκαταλείψει. Ο λόγος, σύμφωνα με τους ερευνητές, είναι ότι ενδεχομένως δεν προσφέρει την ίδια εξοικονόμηση ενέργειας στα μικρότερου μεγέθους πουλιά.
«Φαίνεται ότι υπάρχει ένα σημείο, περίπου γύρω στο μέγεθος του γλάρου, επάνω από το οποίο αξίζει κάποιος να το κάνει» δήλωσε ο δρ Πορτουγκάλ στο περιοδικό «New Scientist».
Initial
Back
