Ο σωστός συνδυασμός διαφράγματος- ταχύτητας, δηλαδή η ρύθμιση των παραμέτρων της εκφώτισης, αποτελούσε πάντα το πρώτο βήμα για μια πετυχημένη φωτογραφία. Αλλά και σήμερα, με την επικράτηση της ψηφιακής φωτογραφίας, απαιτείται προσεκτικός καθορισμός της εκφώτισης - αν και τα ηλεκτρονικά μέσα ευνοούν το σωστό υπολογισμό με πολύ καλύτερη προσέγγιση.

Τύποι φωτομέτρων

Πιο γνωστά είναι τα φωτόμετρα σεληνίου, καδμίου (CdS) και πυριτίου, των οποίων τα φωτοευαίσθητα στοιχεία παράγουν ηλεκτρική τάση ανάλογη προς την ένταση του προσπίπτοντος φωτός.
Τα φωτόμετρα σεληνίου (Se) διαφέρουν επειδή αναπτύσσουν αρκετά μεγάλη τάση εξ αρχής χωρίς ενισχυτική βαθμίδα και διεγείρουν απευθείας ένα αναλογικό μικρογαλβανόμετρο.
Τα φωτόμετρα θειούχου καδμίου (CdS) βασίζονται σε μιά φωτοευαίσθητη αντίσταση. Η τάση που αναπτύσσεται από το προσπίπτον φώς είναι χαμηλή, και έτσι, για την λειτουργία τους και στην περίπτωση αυτή απαιτείται μπαταρία.
Τα φωτόμετρα πυριτίου (Si), επίσης χρησιμοποιούν ένα είδος φωτοβολταϊκού στοιχείου για την ανάπτυξη ηλεκτρικής τάσης. Αυτή είναι πιο ακριβής, αλλά σχετικά χαμηλή, με αποτέλεσμα να χρειάζεται κύκλωμα ενίσχυσης. Συνεπώς, για την λειτουργία τους απαιτείται μπαταρία.

Ανακλωμένου ή προσπίπτοντος;

(α) Τα φωτόμετρα ανακλωμένου φωτός, μετρούν το φώς που ανακλάται από την σκηνή που πρόκειται να φωτογραφίσουμε. Με την μέθοδο αυτή, συχνά δημιουργούνται προβλήματα, αφού από ένα άτομο που φορά άσπρο πουκάμισο θα ανακλαστεί περισσότερο φώς συγκριτικά με άλλο άτομο που φορά σκούρο πουκάμισο, ενώ θεωρητικά και στις δύο περιπτώσεις η εκφώτιση πρέπει να είναι η ίδια.

Για παράδειγμα, μία δύσκολη σκηνή με ανοιχτά χρώματα και σημεία με έντονο φωτισμό, έχει ασυνήθιστα μεγάλη ανακλαστικότητα και μπορεί να προκαλέσει εσφαλμένη ένδειξη στο φωτόμετρο και να οδηγήσει σε υποέκθεση. Παρά τα συγκεκριμένα μικροπροβλήματα της φωτομέτρησης ανακλωμένου (reflected light metering), τα φωτόμετρα στις reflex και compact μηχανές, είναι ανακλωμένου φωτός, αφού πρόκειται για τη μοναδική εφικτή επιλογή για φωτομέτρηση από απόσταση.

(β) Τα φωτόμετρα προσπίπτοντος φωτός, μετρούν το φως που προσπίπτει στο αντικείμενο, χρησιμοποιώντας έναν ημιδιαφανή πλαστικό θόλο επάνω από τον αισθητήρα. Αντίθετα με την μ έθοδο ανακλωμένου φωτός όπου κατευθύνουμε το φωτόμετρο προς το αντικείμενο, για την λήψη μέτρησης προσπίπτοντος φωτισμού, στεκόμαστε εμπρός από το αντικείμενο και κατευθύνουμε το φωτόμετρο πρός τη φωτεινή πηγή.
Η μέτρηση του προσπίπτοντος φωτός είναι ανεξάρτητη από την ανακλαστικότητα του αντικειμένου, αποφεύγοντας έτσι σφάλματα που μπορούν να προκληθούν από αντικείμενα ασυνήθιστης ανακλαστικότητας.
Συνιστάται όπου απαιτείται φωτομέτρηση ακριβείας, παρότι στην πράξη δεν είναι πάντα εφικτό να πλησιάσουμε στο αντικείμενο (π.χ. σε λήψεις σπορ, τοπίων κλπ.).

Τρόποι φωτομέτρησης

Σε όλες τις μηχανές, compact ή ρεφλέξ, τα ενσωματωμένα φωτόμετρα εργάζονται βάσει της αρχής του ανακλωμένου φωτός και οι μέθοδοι φωτομέτρησης είναι οι εξής: κέντρου βάρους (center weighted), σημειακή (spot) και πολυζωνική (matrix, evaluative κλπ.)
Με την μέτρηση κέντρου βάρους (center weighted) λαμβάνεται μιά γενική μέτρηση του κάδρου (όπως φαίνεται μέσα από τον φακό της μηχανής), με έμφαση στο κεντρικό τμήμα της σκηνής. Χρησιμοποιείται σε παλιότερες ρεφλέξ, χωρίς microprocessor.
Η πολυζωνική μέτρηση (matrix) είναι η πλέον πρόσφατη μέθοδος, η οποία χρησιμοποιείται σε όλες τις σύγχρονες μηχανές. To κάδρο χωρίζεται σε περιοχές για τις οποίες γίνεται ανεξάρτητη μέτρηση. Μετά, χρησιμοποιώντας σύνθετους αλγόριθμους προσπαθεί να καθορίσει την σωστή έκθεση για την συγκεκριμένη σκηνή. Στον υπολογισμό υπεισέρχονται διάφορες παράμετροι, όπως η απόσταση εστίασης, οι διαφορές φωτεινότητας κλπ.
Στην πολυζωνική μέτρηση, οι χρησιμοποιούμενοι αλγόριθμοι έχουν εξελιχθεί σε μεγάλο βαθμό και μπορούν να θεωρηθούν ιδιαίτερα αξιόπιστοι γιά την πλειοψηφία των περιπτώσεων. Παράλληλα, ο μικροεπεξεργαστής ανατρέχει στη χαρτογραφημένη μνήμη όπου είναι αποθηκευμένες δύσκολες περιπτώσεις φωτισμού.
Τέλος, η σημειακή μέτρηση (spot) λαμβάνεται από ένα πολύ μικρό κεντρικό τμήμα του κάδρου (τυπικά, σε γωνία 1°-5°). Η χρήση αυτής της μεθόδου απαιτεί εμπειρία προκειμένου να γίνεται από σημεία μεσαίου τόνου αλλιώς, πιθανότατα θα “μπερδέψει” την κατάσταση.

Κοντράστ

Το κοντράστ μπορεί να ορισθεί ως η διαφορά μεταξύ της μικρότερης και της μεγαλύτερης ποσότητας φωτός που ανακλάται από τα βασικά σημεία του κάδρου. Παρ’ ότι τα συστήματα φωτομέτρησης και μάλιστα τα πολυζωνικά, έχουν εξελιχθεί πολύ, δυσκολεύονται σε ακραίες περιπτώσεις με υψηλό κοντράστ, όπως τοπία με ουρανό και γη, έντονη φωτοσκίαση όπως ένας άνθρωπος το καταμεσήμερο στη σκιά ενός δένδρου κλπ. Τέτοιες φωτιστικές συνθήκες συνηθίζονται στις μεσογειακές ζώνες, όπου ο ήλιος τις μεσημβρινές ώρες είναι ψηλά στον ουρανό και δημιουργεί κάθετες σκιές, με εναλασσόμενες πολύ φωτεινές (highlights) και σκοτεινές (shadows) περιοχές. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, είναι αδύνατον για οποιαδήποτε μηχανή να δώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα και αναπόφευκτα θα οδηγηθούμε είτε σε “καμμένα” φωτεινά σημεία, είτε σε απώλεια καταγραφής λεπτομέρειας στα σκιερά.Σε τέτοιες περιπτώσεις, πρέπει να επιλέξουμε τα σημεία του κάδρου που μας ενδιαφέρουν περισσότερο και να προσαρμόσουμε την φωτομέτρηση σε αυτές.Σαν παράδειγμα, στην φωτογραφία πορτραίτου, μας ενδιαφέρει ο φωτισμός του προσώπου και όχι των ρούχων ή του περιβάλλοντος, τα οποία ίσως είναι πολύ φωτεινά ή πολύ σκοτεινά. Στην συγκεκριμένη περίπτωση λοιπόν φαίνεται λογικό να φωτομετρήσουμε το φως το οποίο ανακλάται από το πρόσωπο του μοντέλου μας, αδιαφορώντας για τ’ άλλα σημεία της φωτογραφίας.

Βασικες γνωσεις

• Tα φωτόμετρα των μηχανών είναι πάντοτε ανακλωμένου τύπου.
Τα φωτόμετρα χειρός μπορεί να είναι, είτε ανακλωμένου, είτε προσπίπτοντος, είτε και τα δύο.
• Όλα τα φωτόμετρα είναι καλιμπραρισμένα για να βλέπουν τον ιδανικό μεσαίο τόνο. Δηλ. υποθέτουν ότι βλέπουν πάντα το πρότυπο γκρι 18%. Γι’ αυτό αν φωτομετρήσουμε από τελείως λευκή ή μαύρη επιφάνεια θα έχουμε μεγάλη απόκλιση της τάξης των 2stop.
• Ως πρότυπο γκρι θεωρούμε εκείνο που ανακλά το 18% του προσπίπτοντος φωτός. Τέτοια επιφάνεια έχει η “γκρίζα κάρτα” που υπάρχει σε καταστήματα επαγγελματικών φωτογραφικών ειδών.
• Τα φωτόμετρα προσπίπτοντος είναι σχεδόν όλα ψηφιακά και μας δίνουν απολύτως ακριβείς μετρήσεις, είναι όμως δύσχρηστα γιατί πρέπει πάντα να πλησιάζουμε το αντικείμενό μας και να φωτομετρούμε με το χέρι, μεταφέροντας μετά τις ενδείξεις στη μηχανή μας.
• Τα φωτόμετρα προσπίπτοντος συνεργάζονται μόνον με μηχανές ρεφλέξ ή compact με manual (δηλ. αυτές που έχουν δυνατότητα χειροκίνητης επιλογής διαφράγματος και ταχύτητας ξεχωριστά).
• Μιλώντας για πολυζωνικά, σποτ ή κέντρου βάρους, αναφερόμαστε στην κατανομή του κάδρου μας. Φανταστείτε το παραλληλόγραμμο αυτό να χωρίζεται για τη φωτομέτρηση σε περιοχές (πολυζωνικό), ή να λαμβάνεται υπόψη στη μέτρηση μόνο ένας μικρός κύκλος στο κέντρο (spot) ή μια ελλειψοειδής περιοχή με μεγαλύτερη βαρύτητα στο κέντρο (κέντρο βάρους).